|
Adabiyotlar:
Karimov I.A. О‘zbyekiston iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish yо‘lida T. О‘zbyekiston, 1996.
Karimov I.A. “О‘zbyekiston 21 asrga intilmoqda” T. О‘zbyekiston, 1999.
Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz - jamiyatni dyemokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modyernizaцiya va islox etishdir. T.: “О‘zbyekiston”, 2005.
Bulatov A.S. Mirovaya ekonomika. Uchyebnik. YUrist’. 2003.
Nazarova G.G‘., Xalilov X. va boshqalar. Gyermaniya Fyedyerativ Ryespublikasi (Ilmiy-ommabop risola). О‘zRDSQ. Toshkyent soliq kollyeji, 2003.
Pogorlyeцkiy A.I. Ekonomika zarubyejnix stran. S.-P., 2003.
Avdokushin YE.F. Myejdunarodniye ekonomichyeskiye otnosh. Uchyebnik. 2004.
Lomakin V. YUniti-Dana. Mirovaya ekonomika. Uchyebnik. 2004.
Spiridonov I.A. Mirovaya ekonomika. Uch. pos. Infra-M. 2004.
Nazarova G.G‘., Xalilov X. va boshqalar. Gyermaniya Fyedyerativ Ryespublikasi iqtisodiyoti (Ilmiy-ommabop risola). TDIU, 2005.
Nazarova G.G‘. Xaydarov N. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar (о‘quv qо‘llanma). T., TDIU, 2005.
Nazarova G.G‘., Xalilov X., Eshtayev A. va boshqalar. “Jaҳon iqtisodiyoti” (О‘quv qо‘llanma). T., 2005
10-bob. Xalqaro iqtisodiy intyegraцiya
§ 10.1. Iqtisodiy intyegraцiya moҳiyati va unga ta’sir etuvchi omillar
XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab yetakchi industrial mamlakatlarning tyez iqtisodiy rivojlanishi va xalqaro transport ҳamda kommunikaцiya vositalarining takomillashishi natijasida tovarlar ҳamda xizmatlar almashinuvining qizg‘in rivojlanishi rо‘y byerdi. Ishlab chiqarish omillari (kapital, ish kuchi va tyexnologiyalar) xalqaro ҳarakatining turli shakllari vujudga kyela boshladi, buning natijasida xorijga faqat tayyor maҳsulot emas, balki uni ishlab chiqarish omillari ҳam kо‘chib о‘ta boshladi. Tovarning narxiga qо‘shilgan foyda endilikda faqat milliy chyegaralar doirasidagina emas, balki xorijda ҳam yaratila boshlandi. Iqtisodiy intyegraцiya tovarlar va xizmatlar xalqaro savdosi ҳamda ishlab chiqarish omillari aylanishi rivojlanishining qonuniy natijasi bо‘ldi.
Iqtisodiy intyegraцiya-mamlakatlar о‘zaro iqtisodiy ҳamkorligining natijasi bо‘lib, u xо‘jalik myexanizmlarining yaqinlashuviga olib kyeladi va bu yaqinlashuv davlatlararo bitimlar shaklini oladi ҳamda tyegishli davlatlararo organlar tomonidan tartibga solinadi.
Ҳozirgi vaqgda mutaxassislar orasida intyegraцiyalashuv jarayonlariga nisbatan yagona nuqtai nazar yо‘q. Iqtisodchilarning bir guruҳi intyegraцiya jarayonida mamlakatlar о‘rtasida yangi tovar oqimlarini shakllantirish ҳisobiga "ryesurslarning chyeklanganligi" omilini bartaraf etishni eng muҳim ҳol dyeb biladilar va bu aloҳida olingan bir mamlakat ichida bir-biriga о‘xshash qimmatroq tovarlar ishlab chiqarishni bartaraf etish yoki ilmiy-tadqiqot ҳamda tajriba-konstruktorlik ishlariga sarflanadigan vositalarni tyejash imkonini byeradigan tyexnologik о‘zaro almashuvlarni kyengaytirishga imkon tug‘diradi dyeb ҳisoblaydilar.
Olimlarning boshqa guruҳi ustunlik qiluvchi shart-sharoitlar sifatida tashqi iqtisodiy omillar, masalan, kollyektiv mudofaa qobiliyatini oshirishni ilgari suradilar. Uchinchi guruҳ. olimlar esa, intyegraцion guruҳlar tuzilishi bu ularning a’zolariga ishlab chiqarishning birdyek о‘sishi, ij-timoiy barqarorlik va shakliy maqsadlarga oson ҳamda tyezroq erishish imkonini byeradi dyeb ҳisoblashadi. Intyegraцiyaga nisbatan bu va boshqa nazariy yondashuvlarini umumlashtirib, shuni ta’kidlash joizki, intyegraцiya-mintaqaviy miqyosda sifat jiҳatidan yangi iqtisodiy muҳitni shakllantirish yо‘li bilan milliy xо‘jalik komplyekslarining yaqinlashuvi va bir-biriga kirib borishini ifodalaydi.
Jaҳon iqtisodiyotida intyegraцiya jarayonlari ҳar bir davlat uchun faqat "о‘z ishlab chiqarishiga" ega bо‘lish foyda byermaydigan bо‘lib qoladigan vaziyatni kyeltirib chiqaradi.
Ba’zi milliy iqtisodiyotlar о‘z iqtisodiy saloҳiyatlarini kuchaytirishga intilib, jaҳon xо‘jaligiga tobora kо‘proq qо‘shilib bormoqda. Jaҳon xо‘jaligi ish kuchining aylanishi, kadrlar tayyorlash, mutaxassislarni о‘zaro ayriboshlash о‘sib borgan sari baynalmilal tus olmoqda. Jaҳon xо‘jalik aloqalari shakllanishi va rivojlanishining istiqbollari xalqaro jaҳon xо‘jaligi rivojlanishining asosiy tyendyenцiyasi sayyoramiz miqyosida to-varlar, kapitallar va xizmatlarning yagona bozorini yaratishga, aloҳida mamlakatlarning iqtisodiy yaqinlashishi va yaxlit xalqaro xо‘jalik komplyeksiga birlashishiga intilishda namoyon bо‘lishini kо‘rsatadi. Bu esa xalqaro iqtisodiy munosabatlarning boshqacha, ancha yuqori bosqichi ҳisoblanadi.
Intyegraцiyaviy tuzilmalarni ishlab chiqarishning intyegraцiyalashuvida erishilgan darajasiga qarab ajratish lozim. Bunda intyegraцiyalashuv ҳam rasmiy, ҳam ryeal xususiyatga ega bо‘lishi mumkinligini ҳisobga olish kyerak. Rasmiy intyegaцiyalashuv ishlab chiqarishni shunday xalqaro umumlashtirishdan iboratki, uning asosida mamlakatlar о‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar xalqaro myexnat taqsimoti asosida о‘rnatiladi.
Ryeal iqtisodiy intyegraцiya esa, ishlab chiqarishni shunday
xalqaro umumlashtirishdan iboratki, bu umumlashtirish ishtirokchi davlatlar asosiy ijtimoiy-iqtisodiy о‘lchamlarining ma’lum parityetini nazarda tutadi.6
Iqtisodiy intyegraцiya, о‘z navbatida, ishtirokchi mamlakatlarning asosiy ijtimoiy-iqtisodiy kо‘rsatkichlarini kо‘tarish uchun sharoit yaratadi. Iqtisodiy intyegraцiyaga olib kyeladigan jarayonlarni quyidagi о‘zaro bog‘langan zanjir kо‘rinishida ifodalash mumkin: ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish, xalqaro myeҳnat taqsimoti, ishlab chiqarish va kapitalning intyegraцiyalashuvi, iqtisodiy intyegraцiya. Ma’lumki, kо‘plab milliy va xorijiy mamlakatlar iqtisodchiloari asarlarida shu xolatlar ma’lum bо‘lmoqdaki, intyegraцion guruҳda u yoki bu mamlakatning ishtirok etishining ijobiy yoki salbiy tomonlarini baҳolash murakkabligicha qolmoqda. Biroq, shu narsa ma’lumki, intyegraцiyadan ichki bozori kichik, ryesurslarga boy bо‘lmagan, jaҳon YAIMsida kam ulushga ega bо‘lgan davlatlar kо‘proq samara oladi.
Bunga kо‘ra iqtisodiy intyegraцiya bir qator ob’yektiv omillarga asoslangan bо‘lib, ular orasida quyidagilar muҳim о‘rin tutadi:
Xо‘jalik ҳayoti baynalmilallashuvining о‘sib borishi.
Xalqaro myeҳnat taqsimotining chuqurlashuvi.
3) О‘z xususiyatiga kо‘ra umumjaҳon ilmiy-tyexnika inqilobi.
4) Milliy iqtisodiyotlar ochiqligi darajasining oshishi.
Bu omillarning barchasi о‘zaro bog‘liqdir. Intyegraцiyalashuv-mamlakatlar о‘rtasidagi (avvalambor, xalqaro myeҳnat taqsimoti asosida) barqaror о‘zaro aloqalar rivojlanishi jarayoni va qayta ishlab chiqarishning milliy xо‘jalik doirasidan chyetga chiqishidir.
Intyegraцiyaviy jarayonlar rivojlanishining boshqa omili xalqaro myeҳnat taqsimoti tuzilishidagi chuqur ilgari siljishlar (ilmiy-tyexnika inqilobi ta’siri ostidagi) ҳisoblanadi. Xalqaro myeҳnat taqsimoti mamlakatlar о‘rtasida myeҳnatni ijtimoiy-ҳududiy taqsimlashni rivojlantirishning ma’lum maҳsulot ishlab chiqarishni aloҳida mamlakatlarda barqaror jamlashni nazarda tutuvchi yuqori bosqichidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
