О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

§ 4.4. Xalqaro ishchi kuchi migraцiyasining milliy iqtisodiyotga ta’siri
Ishchi kuchi kо‘chib yurishining iqtisodiy sababi myehnatga tо‘lanadigan xaqning turli davlatlarda turlichaligidir. Xalqaro ishchi kuchi harakatining asosiy bosh sababi, dyemak, turli davlatlarda о‘rtacha ryeal ish haqi darajasining har xilligida.


4.4.1-rasm. Myehnat migraцiyasining iqtisodiy samaradorligi.


"A" davlat "V" davlat

Tasavvur qilamizki dunyoda "A" va "V" davlatlari mavjud. "A" davlat LA miqdorda myehnat ryesurslari bilan, "V" davlat esa AL* miqdorida ryesurslar bilan ta’minlangan. Ikkala davlatning umumiy myehnat ryesurslari LL* ga tyengdir.

S1 va S2 tо‘g‘ri chiziqlari bu ishchi kuchi evaziga yaratilgan mahsulot hajmi. Agarda, xalqaro myehnat migraцiyasi namoyon bо‘lmasa, "A" davlat ichki myehnat ryesurslari zahirasidan foydalanib ularga о‘rtacha ryeal ish xaqi LC tо‘laydi. "V" davlat xam о‘z myehnat ryesurslari zahirasidan foydalanib L*D miqdorida о‘rtacha ryeal ish xaо‘i tо‘laydi. "A" davlat bor ichki myehnat ryesurslaridan foydalangan holda a+b+c+d+e miqdorda mahsulot ishlab chiqaradi. "V" davlatning ishlab chiqaradigan mahsuloti hajmi i+j+k ga tyeng bо‘ladi. "V" davlat "A" davlatga qaraganda ishchi kuchiga bir muncha kо‘p xaq tо‘lamoqda. LCDavlatlarning ryeal о‘rtacha ish xaqlari turlicha bо‘lganligi munosabati bilan "A" davlatning bir qism AV ishchilari "V" davlatga о‘tishadi. Natijada, ikkala davlatning ish xaqi darajalari BR muvozanat holatga erishadi. "A" davlatda qolgan myehnat ryesurslari va "V" davlatga ishlash uchun kyetgan ishchi kuchi evaziga yaratilgan yalpi mahsulot hajmi a+b+c+d+e+h ga kо‘paygan. Bu yerda a+b+c+d "A" davlatdan kyetmagan ishchi kuchiga tyegishli yaratilgan mahsulot bо‘lsa, e+h "V" davlatga emigraцiya qilingan ishchi kuchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini tashkil etadi. Rasmga e’tiborni qaratadigan bо‘lsak, "A" davlat, myehnat unumdorligini oshirgani xolda va kо‘chib о‘tgan ishchilar tomonidan yaratilgan yalpi mahsulot x syegmyentiga ortgan. Bu esa ishlovchilar daromadini oshishiga olib kyelmoqda. "V" davlatdagi о‘zgarishni qaraydigan bо‘lsak, "A" davlatdan kyelgan migrantlar hisobiga, "V" davlatning о‘rtacha ryeal ish xaqi L*D dan L*F=BR gacha pasayganligi kuzatiladi. Ammo о‘z navbatida "V" davlatda yaratilgan ichki mahsulot hajmi i+j+h dan i+j+h+g+e ga kо‘paygan. Bunda h+e syegmyentlar, xorijiy ishchi kuchidan yaratilgan mahsulot hajmiga tо‘g‘ri kyeladi va bir qismi daromaddan ushlab qolinadigan soliqni ayirib tashlagan xolda xorijiy ishchi kuchiga maosh tarzida tо‘lanadi. Sof ichki ishlab chiqarish hajmi esa 8 ~ syegmyentni tashkil etadi. Ryeal о‘rtacha ish xaqi darajasi pasayganligi munosabati bilan "V" davlatdagi ishlovchilar daromadlari j+k danga qisqaradi. Boshqa ishlab chiqarish omillari egalarining daromadi i-dan i+g+j ga kо‘tariladi. Bir davlatdan ikkinchi davlatga ishchilarni migraцiya qilish natijasida yaratilgan yalpi umumiy ishlab chiqarish hajmi [a+b+c+d+e] + [k+j+I] dan [a+b+c+d] + [e+g+h+i+j+k] ga kо‘paygan. Bu yerda h, "A" davlatning bir kism myehnat ryesurslarining "V" davlatga emigraцiya qilish tufayli va qolgan ishchi kuchidan samarali foydalangan xolda oshirilgan ishlab chiqarish hajmini anglatadi. g- syegmyent esa "V" davlatning, xorijiy ishchi kuchidan foydalanilgan xolda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmidir. SHunday qilib, ishchi kuchining xalqaro migraцiyasi tufayli ikkala davlat xam о‘zaro manfaatli natijalarga erishishga muyassar bо‘lishdi.
О‘zbyekistan xam xalqaro savdo va moliya-kryedit munosabatlarini rivojlantirish bilan bir qatorda ishchi kuchining xalqaro migraцiyasida о‘zining ishtirokini kyengaytirmog‘i lozim.