|
E
vr
) uning
inersiya momentiga (
J
) va burchak tezligi kvadratiga proporsionaldir.
Shu tarzda uruvchi energiyasini oshirish vazifasi uning eng katta tezlikda
tezlanish olishi va inersiya momentining ko‘payishiga teng bo‘lib
chiqadi. Aylanayotgan jismning inersiya momenti quyidagi ifoda bilan
aniqlanadi:
J=Ʃm
i
•g
i
2
(3)
Mayatnikning inersiya momentini ikki yo‘l bilan oshirish mumkin:
1. Zarba beruvchining massasini oshirish.
2. Uning aylanish radiusini oshirish.
Boshqacha aytganda, zarba beruvchi og‘irroq va uzunroq bo‘lishi
lozim. Ta’kidlash joizki, zarba beruvchining massasini uning aylanish
o‘qiga nisbatan kamaytirish, o‘zgarmas radiusga massani oshirishdan
ko‘ra foydali, ya’ni ikkinchi yo‘l birinchisidan ko‘ra, inersiya momenti
kattaligining radius uzunligiga bog‘liqligining kvadratliligi sababli
123
foydalidir. Masalan, harakatning o‘zgarmas burchak tezligida zarba
beruvchi radiusni 2 marta oshirish, uning inersiya momentining 4 marta
oshishiga olib keladi, ya’ni (3) formula bo‘yicha kvadratlanadi. Qayd
etilgan xususiyatlardan, voleybolchi hujum qiluvchi zarbasini harakat
tuzilishini tashkil etishda foydalanishi mumkin, buning uchun
quyidagilar zarur:
1. Siltanishdan keyingi zarba berish jarayonida to‘g‘rilangan qo‘l
bilan, yelka ko‘tarilgan holatda zarba berish zarur.
2. Voleybolchini zarba beruvchi mayatnigining aylanish o‘qini
mumkin qadar pastga tushirish lozim (bu zarba beruvchining aylanish
radiusi va massasini ko‘paytiradi), agar zarba harakatida, egilish
hisobidan, gavda ham qatnashsa, hujumchi, xuddi yig‘ma pichoq kabi
“yig‘ilsa” yuz beradi va uning to‘g‘ri o‘qi atrofida aylanma harakatlar
bo‘lganda amalga oshadi.
Biroq bu zarba beruvchining burchak harakat tezligining pasayishiga
olib kelmasligi kerak, bu uning energiyasi kamayishiga olib keladi.
Shunday bo‘ladiki, o‘yinchi gavda bilan zarba berishga berilib ketib,
yelka qismida qo‘llar harakatini unutib qo‘yadi.
Endi
zarba
beruvchining
burchak
tezligini
oshirish
(
ω
)
imkoniyatlarini qarab chiqamiz. Bu zarba beruvchining inersiya
momentini oshirishdan ko‘ra foydaliroq, ya’ni energiyani ifodalovchi
burchak tezligi (
g
) kvadratga kiradi. Masalan, mayatnikning doimiy
tezligida inersiya momentining 2 marta oshirilishi zarba beruvchining
energiyasi ham 2 marta o‘sishiga olib keladi, mayatnikning tezligini
dastlabki tezlikdan 2 marta oshirilganda esa, uning energiyasi 4 marta
oshadi.
Mayatnikka tezlik berish uchun uning tezlanishi (
A
) bo‘yicha
ishlarni bajarish lozim. Amalga oshiriluvchi ishlar miqdori bir bo‘g‘inli
zarba beruvchi mayatnikni tezlashtirishda quyidagicha ifodalanadi:
A=φ •Mz (4)
bunda
φ
– zarba beruvchining burchak joylashuvlari kattaligi yoki
tezlanishdagi burilish burchagi (boshqacha aytganda, zarba beruvchining
tezlanish yo‘li),
Mz
– jismga (mayatnikka) kuchning aylanma ta’siri
o‘lchovi sifatidagi kuch momenti, modul kuchi (
F
)ning uning yelkasiga
(
d
) ta’siri bilan aniqlanadi. Bunda ish miqdori (
A
) tezlanish jarayonida
zarba beruvchining beriluvchi energiya kattaligiga (
E
vr
) ekvivalent (teng)
bo‘ladi.
Keltirilgan ifodadan kelib chiqadiki, mayatnik – zarba beruvchini
tezlashtirish bo‘yicha ishlar miqdorini ko‘paytirishni (demak, uning
124
energiyasini ham oshirish) ikki usulda amalga oshirish mumkin (doimo
kuch qo‘yilgan yelkada):
a)
zarba beruvchining tezlanish yo‘li burilish burchagini (
φ
)
oshirish;
b)
zarba beruvchiga ta’sir etuvchi kuchni oshirish. Zarba
beruvchining burchak harakatlari (
φ
) yo‘lining oshib borishiga
quyidagilar yordam beradi;
c)
keng (katta amplitudali) quloch yozish;
d)
hujum zarbasini bajarish uchun aniq joy va vaqtida to‘p tagidan
chiqish (xatoliklar istisnosi: “to‘pning qochib ketishi” va hujumchining
o‘z vaqtida chiqa olmasligi);
e)
oldinda
hujumchi
turganda,
maksimal
mumkin
bo‘lgan
balandlikdan ozgina pastroqda to‘p bilan ishlash imkonni beruvchi
baland sakrash. To‘rga yaqin joyda, zarba nuqtasini ko‘chirish hisobidan,
hujum qiluvchi o‘yinchida, bir xildagi hujum burchagida, to‘rning
yuqorigi arqonlari orqali to‘pni qayta yo‘naltirish imkoniyati paydo
bo‘ladi (13-rasm).
13-rasm
Biroq, to‘pni eng yuqori nuqtada ishlash, bunga hujumchi sakrash
holatida yetishi mumkinligidan, zarba beruvchining tezlanish yo‘lini
cheksiz oshirib borish mumkin emas. Zarbaning real sharoitlarida, hujum
qiluvchi o‘yinchining barcha tana a’zolarining tezlanish yo‘li unchalik
bo‘lmaganda, uning yuqori tezligiga erishish uchun ta’sir kuchini
125
oshirish zarur. Endi muskullarning yuqori kuch xarakteristikasiga
qo‘yiladigan talablar kelib chiqadi. Umumiy ko‘rinishda mushakning
kuch xarakteristikasi kiritilayotgan energiyaning maydon kattaligi va
zichligi, shuningdek, kuch qo‘yilishi yelkasini ko‘paytirish maqsadida
uning mos o‘zgarishlari imkoniyati bilan aniqlanadi. Quyidagi
sabablarga ko‘ra,
Do'stlaringiz bilan baham: |
