O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi


Asab  tizimining  beqarorligi



Download 5,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet315/339
Sana01.01.2022
Hajmi5,55 Mb.
#294459
1   ...   311   312   313   314   315   316   317   318   ...   339
Bog'liq
013333cef20dfce1a16b43c05e9b1b17 VOLEYBOL NAZARIYASI VA USLUBIYATI

Asab  tizimining  beqarorligi  – 
bu  asab  jarayonlarining  tezligidir. 
U  oddiy  reaksiya  tezligi  va  odatiy  ozlashtirilgan  harakatlar  tezligida 
ifodalanadi.  Dastlabki  uchta  xususiyatlarni  asosiy  deb  hisoblash  qabul 
qilingan,  ularning  turlicha  boshqaruvchi  u  yoki  bu  temperament  tipini 
tashkil etib, insonning xulq-atvor reaksiyasi xarakterini belgilaydi. Asab 
tizimining  xususiyatlari  fiziologik  tabiatga,  temperament  esa  uning 
psixologik ifodalanishdir deb hisoblanadi. 
Temperament  tempini  tushunish  va  tasniflashning  bir  qancha 
yondashuvlari  mavjud;  ularning  barchasi  ham  ma’lum  bir  ahamiyatga 
ega. Biroq eng keng tarqalgan va sport uchun muhum tipi – klassik antik 
tip  hisoblanadi.  Qadimgi  greklar  zamonidan  temperamentning  4  ta  tipi 
farqlangan:  flegmatik,  sangvinik,  xolerik  va  melanxolik.  Ularning 
xarakteristikasi  bilan  o‘quv  rejasining  psixologiya  kursini  o‘rganishda 
tanishish  imkoniyati  mavjud.  Psixologlar  temperamentning  quyidagi 
xususiyatlarini ajratadilar: 
-
 
 sensitivlik – yuqori sezuvchanlik; 


359 
-
 
 reaktivlik – qo‘zg‘aluvchilarga emotsional reaksiya kuchi; 
-
 
 rezistentivlik – stressga qarshilik, barqarorlik; 
-
 
 rigitlik-plastiklik  –  o‘zgaruvchan  vaziyatlarga  moslashmaslik-
moslashuv-chanlik. O‘qish tezligiga ta’sir etadi; 
-
 
 ekstra-introvertrlik  –  insonning  o‘zidan  tashqaridagi  olamga 
(ekstavert)  yoki  o‘z  ichki  olamiga  (introvert)  munosabati  bilan 
belgilanuvchi reaksiyalarning ochiqligi yoki yopiqligi; 
-
 
 diqqatning  qo‘zg‘aluvchanligi  –  diqqatning  yangilikka  qaratish 
intensivligi. 
Murabbiy  o‘z  ishida  insonning  asab  tizimi  xususiyatlari  asosida 
bo‘lishi va uni o‘zgartirish ilojsizligi, ya’ni uning to‘liq darajada genotip 
bilan  taqqoslanishi  dalilidan  foydalanishi  lozim.  Buni  boshlovchilar 
tanlash bosqichida hisobga olishi kerak, aks holda ehtimoliy umidlar va 
kutishlar  o‘zini  oqlamaydi.  Insonning  xarakteri  esa,  ham  irsiy 
belgilardan,  ham  rivojlanish  jarayonida  egallangan  belgilardan  iborat 
bo‘ladi va fenotip hisoblanadi. 
Xarakterning  shakllanishida  maqsadga  yo‘naltirilgan  ish  hisobidan 
temperamentning ayrim kamchiliklarini birmuncha “tekislash” va uning 
yaxshi  jihatlaridan  (o‘yin  faoliyati  nuqtai  nazaridan)  yuqori  darajada 
foydalanish  mumkin.  Misol  uchun,  flegmatikning  inertligi,  sustkashligi 
boshqa  jihatlar  bilan  qoplanib  ketishi  mumkin.  Aynan  esa  yaxshi 
rivojlangan barqaror diqqat, kuzatuvchanlik, o‘yinni nozik baholay olish, 
uncha ahamiyatli bo‘lmagan belgilar asosida o‘yin vaziyati rivojlanishini 
mo‘ljallash  qobiliyati  shu  asosda  to‘g‘ri  va  samarali  xulq-atvorni  o‘z 
vaqtida tanlash kabilar. 
O‘yinchilar asab tizimining nisbatan zaifligi va yuqori bezovtaligini 
irodani  rivojlantirishning  yuqori  darajasi,  o‘yin  oldidan  xotirjamlik, 
ma’qul  chegaralardagi  safarbarlik,  shuningdek,  psixoregulyatsiyaning 
maxsus  usullari  bilan  qoplash  mumkin.  O‘yinchilarni  yuqori  darajadagi 
musobaqalarga  o‘rgatib  borish  ham  katta  ahamiyatga  ega,  buning 
natijasida  mas’uliyati  o‘yinlar  oldidan  bo‘ladigan  hayajonlanish 
pasayadi.  Asabi  bo‘sh  va  taranglashgan  o‘yinchilardan  natija  uchun 
javobgarlik  yukini  olish  ham  ularda  mos  ravishda  xulq-atvor 
reaksiyalarining vujudga kelishiga yordamlashadi. 
“Sof”,  yorqin  ifodalanishi  temperamentdagi  odamlar  unchalik  ko‘p 
uchramaydi.  Temperamentning  ifodalanganlik  darajasi  odatda  turlicha 
bo‘ladi.  Ayrim  odamlarda  temperament  xulq-atvor  reaksiyasiga  kuchli 
ta’sir ko‘rsatadi – bu yaqqol ko‘zga tashlanib turadi, boshqalarda esa bu 
tashqi  tomondan  juda  kam  seziladi.  Bu  ko‘pincha  asab  tizimining 


360 
xususiyatlari,  ularning  birikuvi  bilan  belgilanuvchi  “qorishmalar”dir. 
Shuning  uchun,  ko‘pchilik  psixologlar  ish  jarayonida  sportchilardan 
foydalanadilar.  Aynan  ularning  biriktirilish  va  ifodalanganlik  darajasi 
o‘yinchi  shaxsining  xulq-atvor  reaksiyalari  xususiyatlarini  belgilab 
boradi. 
O‘yinchilar  temperamentining  fiziologik  asoslarini  miqdoriy 
baholash  murabbiyga  tarbiyalanuvchilarning  xulq-atvorini  tushunishda 
qoplovchi mezanizmlarni va sportchi xarakterining belgilarini maqsadga 
yo‘naltirilgan  holda  shakllantirish  va  rivojlantirishda  katta  imkoniyat 
beradi. 

Download 5,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   311   312   313   314   315   316   317   318   ...   339




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish