O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

III BO‘LIM. IX BOB. SPORT  MASHG‘ULOTINING NAZARIY 
ASOSLARI 
 
Sport 
mashg‘uloti  deganda  sportning  bir  turi  bo‘yicha 
mutaxassislikka  erishishga  qaratilgan  hamda  sport  bo‘yicha  yuksak 
natijalar 
rejalashtirilgan 
ixtisoslik 
tayyorgarlik 
mashg‘ulotlari 
tushuniladi. Sport trenirovkasi sportchilarni tayyorlashning asosiy shakli 
hisoblanadi.  U  sport  tayyorgarligining  barcha  turlarini  o‘z  ichiga  oladi. 
Sport  trenirovkasi  faqatgina  malakali  sportchi  tayyorlash  emas,  balki 
sog‘lomlashtirish jismoniy rivojlantirish vazifalarini hal etadi.  
Sport amaliyotida “sport trenirovkasi” atamasi “sport tayyorgarligi” 
atamasi  bilan  mantiqan  yaqin  bo‘lsada,  ular  bir-biridan  tubdan  farq 
qiladi.  “Sport  tayyorgarligi”  tushunchasi  keng  qamrovli  ma’noga  ega 
bo‘lib,  sportchini  jamiyki  faoliyatini:  uyqu,  trenirovka,  ovqatlanish, 
tibbiy  profilaktika  va  hokazo  musoba-qaga  tayyorlashga  qaratilgan 
jarayondir.  “Sport  trenirovkasi”  esa  bir  maqsadga  yo‘naltirilgan 
jarayondir  va  nisbatan  torroq  ma’noni  anglatadi.  Muntazam  sport 
trenirovkasi  natijasida  insonning  harakat  faoliyati  shakllanib  boradi, 
yangi harakat shakllari vujudga keladi, hayotiy zarur harakat malakalari 
(chopish, sakrash, yurish va boshqa), ko‘nikmalari takomillashadi, psixik 
sifatlar (fikrlash, ong, iroda, diqqat, hissiyot va boshqalar) sayqal topadi. 
Muayyan sport turiga xos harakat malakalari mukammallashadi.  
Voleybol  –  sport  turi  sifatida  insonni  har  tomonlama  jismoniy 
jihatdan  rivojlanishiga  olib  keladi.  Ma’lumki,  zamonaviy  voleybol  o‘z 
xususiyati,  mohiyati,  mazmuni  bilan  kishi  organizmiga  katta  talablar 
qo‘yadi. Voleybol bo‘yicha muntazam trenirovka qilish barcha jismoniy, 
texnik,  taktik,  psixo-funksional  sifatlarni  takomillashtiradi.  Voleybolga 
xos  turli  yo‘nalishda  va  tezlikda  uzoq  vaqt  davomida  1,5–2  soatgacha 
ijro etiladigan texnik va taktik malakalar shug‘ullanuvchini umumiy va 
maxsus  chidamkorligini  shakllantirib  boradi.  O‘yinda  ijro  etiladigan 
yakka,  guruh  va  jamoa  harakatlari  o‘zaro  qo‘llab-quvvatlash,  o‘zaro 
yordam, hamjihatlik xislatlarini namoyon qiladi. 
Sport  musobaqalari  sportchilarni  texnik,  taktik  va  jismoniy 
tayyorgarlik  darajasini  aniqlash  va  sportda  yuksak  natijalar  ko‘rsatishni 
nazorat  qiladi.  Sport  amaliyotida  musobaqalar  xilma-xil  turlarga  va 
shakllarga bo‘linadi. Shaxsiy sport musobaqalarida birinchilik, g‘oliblik 
uchun  kurash  yorqin  ifodalangan  bo‘lib,  u  absolyut  va  nisbiy 
birinchilikda  aniqlanadi.  Nazorat  musobaqalari  sportchilarning  jismoniy 

---

337 
texnik  va  taktik  tayyorgarlik  bo‘yicha  sinash  hisoblanib,  sportchilarga 
sport malakasi darajalari beriladi.  
Tayyorlov  musobaqalari  ko‘p  holatda  terma  jamoaga  saralash, 
sportchilarni  takomillashish  darajasini  aniqlash,  yoshlarni  sport  turiga 
jalb  etish  va  qiziqtirish  maqsadida  o‘tkaziladi.  Sport  musobaqalari 
sportchini  umumiy  va  maxsus  tayyorgarlik  darajasini  aniqlash  bilan 
birga uning har tomonlama jismoniy barkamollikka erishganligini hamda 
sportda yuksak natijalar olishga tayyorlik darajasini aniqlaydi.