|
Er. avv. VI-III asrlarda Italiyaning iqtisodiyoti
Er. avv. VI – III asrlarda Italiya hududlarini
iqtisodiy – ijtimoiy taraqqiyoti notekis bordi.
Etruriya va Kampaniya viloyatlari, janubiy
Italiyadagi yunon koloniyalarini iqtisodiyoti yaxshi
rivojlandi. Latsiya viloyati qo`shni etrusk shaharlari
va yunon koloniyalaridan qoloq edi. Italiyaning
735
tog’li hududlaridagi qabilalar ibtidoiy-urug’ jamoa
sharoitida yashar edilar. To’qimachilik zaif
rivojlangan edi. Qul mehnatidan faqat konchilikda,
tosh qazib chiqarishda keng foydalanilar edi.
Italiyada eng ommaviy hunarmandchilik
sohalaridan biri kulolchilik edi: turli xil idish tovoqlar,
suv quvurlari, cherepitsa, xom g’isht, chiroqlar etrusk
qora rangli “bukkero” bo’rtma bezakli idishlari
mashhur edi. Kulolchilikning eng katta markazlari
Kluziya, Arretsiya va Kalax edi. Er. avv VI-V asrlarda
etrusk shaharlarida savdo-hunarmandchilik gullab
yashnadi. Ayniqsa metallurgiya va metallga ishlov
berishda, kulolchilikda etrusklar katta yutuqlarga
erishdilar. Etrusk va kampan jez idishlariga Bolqon
Yunonistonida ehtiyoj katta edi. Er. avv. VI-III
asrlarda asosiy savdo-hunarmandchilik markazlari
Sirakuza, Tarent, Dikearxiya (Puteola), Populoniya,
Adriya va Spina edi. Rimni savdo ahamiyati o’sdi.
Har yili katta diniy bayramlar vaqtida Etruriyaning
markazi Vol’siniyada va Latsiyaning 4 viloyat bilan
tutashgan chegarasida savdo yarmarkalari uyushtirilar
edi.
Er. avv. VI-III asrlarda tashqi savdo yuksaldi.
Savdo asosan suv yo’li bilan amalga oshirildi. Er.
avv. VI asrda dengiz savdosiga Rim ham tortildi. Tibr
daryosi boshlanishida rimning Ostiya portiga asos
solindi. O’sha vaqtning eng katta dengiz davlati
736
Karfagen bilan Rim er. avv. 509, 348 va 280-yilllarda
uch marta savdo shartnomalarini tuzdi.
Etrusklar va janubiy Italiya yunonlari gallar,
Bolqon Yunonistoni, Kichik Osiyo bilan savdo
aloqalarini o’rnatdilar. Il’va va Populoniyada qazib
olingan temir Kampaniya va etrusk shaharlariga
yetkazib berilar edi.
Italiyaning ko’pgina hududlari xo`jaligini yetakchi
sohasi dehqonchilik edi. Etruriyada unumdor tuproq,
yumshoq iqlim, yuqori agronomiya madaniyati va
agrotexnika taraqqiyoti yuqori hosil olishni
taminlar edi.Bu yerda bug`doy, arpa, tariq, polba
Kampaniya va janubiy Italiyada uzumchilik, zaytun
keng tarqalgan edi. Etruriya g’allasi Rim va latin
shhaharlarini, buyuk Yunonistondan zaytun yog’i,
Latsiya va Etruriyani ta’minlar edi.
Er. avv. VI-III asrlarda jamoa yer egaligini
yemirilishi bilan birga yerga xususiy mulkchilik
rivojlanib bordi. Urug’ning yerlari kichik bo’laklarga
bo’linib yerga ishlov berish uchun qarindoshlar,
kliyent va qullarga berilgan. Plebeylar xususiy mulk
sifatida o’zlariga tegishli yer maydonida ishlov berar
edilar (ular davlatdan 2 dan yuger-0,5 gektargacha yer
olganlar). Xususiy va jamoa yerlaridan tashqari
davlat yer fondi (ager publikis) mavjud edi. Rim
fuqarosi davlat yerini katta bo’lmagan ijara to’lovi
bilan okkupatsiya (latincha egallash) qilish huquqiga
ega edilar. Patritsiylar bu huquqdan unumli
737
foydalandilar. Plebeylar ham yuz yillik kurashlar
natijasida “ager publikis”dan foydalanish huquqiga
ega bo’ldilar. Ilk respublika davrida Rim
iqtisodiyotining asosi qishloq xo’jaligi edi. Mayda va
o’rta er egaligi yetakchi rol o’ynar edi. Er. avv. IV
asrdan boshlab patritsiylar jamoa yerlarini (“ager
publikus”) bosib ola boshladilar. Natijada yirik
xo’jalik (imeniye)lar paydo bo’lib, qullar mehnatidan
ko’proq foydalanila boshlandi.
Boshda qadimgi Italiyaga ayirboshlashning keng
tarqalgan vositasi bo’lib, chorva hayvoni (pecus,
shundan pulni latincha nomi-pecunta) xizmat qildi.
Eng qadimgi davrdan boshlab rimda er. avv. III
asrgacha pul sifatida og’irligi 2-2,5 kg.gacha bo’lgan
ishlov berilmagan mis parchasi (aez rude) yurar edi.
Ularni er. avv. V asrdan og’irligi 1000-1830 gramm
xudo va hayvonlar tasviri bo’lgan quyma jez
parchalari siqib chiqara boshladi. Er. avv. IV-III
asrlarning II yarmidan 327,45 gramm og’irlikdagi
jezdan quyilgan (aes grave) tangalar keng tarqaldi. Er.
avv. IV asrning II yarmidan boshlab natural xo’jalik
o’rniga pul tovar xo’jaligi keldi. Rim pul birligi mis
ass paydo bo’ldi. Dastlab bu tangalar Yunon Moneta
ibodatxonasida zarb qilina boshlandi. Shundan
“moneta” so’zi kelib chiqdi.
Er. avv. III asr oxiridan ass 10 marta yengillashib
173 grammga keldi. Jez tanganing tressis, dupondiy,
semis kabi turlari mavjud edi. Er. avv. III asrdan
738
Rimda kumush tangalar jumladan denariy (4,55
gramm) va sestersiy (1,13 gramm) zarb qilina
boshlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
