O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

 
 

---

217 
 
 
 
 
 
 
 
Shumer-Bobil madaniyati 
 
Yozuv. Maktab 
Mesopotamiya – jahon sivilizasiyasi va qadimgi 
shahar madaniyatining ilk o`choqlaridan biri. Bu 
madaniyatning ilk asoschilaridan biri shumerlar 
bo’lib, ularning yutuqlarini bobilliklar va 
osuriyaliklar o’zlashtirib, davom ettirdilar.
Mesopotamiya madaniyatining manbalari er. avv. 
IV ming yillikda shaharlar paydo bo’lishi bilan 
boshlandi. Uning uzoq yashash davrida unga xos 
ichki birlik, an'analarni merosiyligi, uning 
unsurlarining ajralmas aloqasi saqlanib qoldi.
Mesopotamiya madaniyatining boshlang`ich davri
o’ziga xos yozuvning shakllanishi bilan belgilanadi. 
Keyinchalik bu yozuv mixxatga aylanadi. Mixxat 
Mesopotamiya sivilizatsiyasining asosiy ildizi bo’lib 
uning barcha jihatlarini birlashtirgan an'analarini
saqlab qolish imkoniyatini berdi.

---

218 
Er.avv. IV-III ming yilliklarda shumer yozuvi 
paydo bo’ldi. Taxminlarga ko’ra bu yozuv shumerlar 
Mesopotamiyaga kelganga qadar noma'lum xalq
tomonidan kashf qilingan. Shumerlar bu yozuvni 
sivilizasiya xizmatiga qo’ydilar.
Dastlab shumer yozuvi piktografik shaklda 
alohida buyumlar, tasvirlar tarzida ifodalangan. 
Shunday yozuvdan eramizdan avvalgi III ming
yillikdan boshlab foydalanilgan. Piktografiya juda 
sodda bo’lib, haqiqiy yozuv emas edi, u so’zlarni 
ifodalamas edi. Sekin-asta u mixxatga aylandi. 
Mixxatga 600 belgi bor edi. 
Er. avv. XXIV asrda ilk batafsil yozilgan shumer
matnlari paydo bo’ldi. Akkad tili janubiy 
Mesopotamiyada er.avv. III ming yillikning ikkinchi 
yarmida paydo bo’ldi. Shumer va akkad tillari bir-
biridan ko’pgina so’zlarni o’zlashtirib oldi. Er. avv. 
III ming yillikning oxirida qadimgi Shumer–akkad
lug’atlari tuzilgan. Shumer yozuvi keyinchalik
shumer–akkad yozuvini butun Old Osiyo xalqlari 
o’zlashtirib oldilar.
Akkad tili Old Osiyo xalqaro diplomatiya tiliga 
aylandi. Qadimgi Meosopotamiyada loy mo’l-ko’l 
edi. Loy taxtacha yozuv uchun asosiy manba bo’lib, 
xizmat qildi. Taxtacha loydan yasalib tuzlardan 
kuydirish yo`li bilan tozalangan. Mesopotamiyada
o’rmon bo’lmaganligi sababli, faqat eng muhim 
matnlar yozilgan loy taxtachalar (podsho yozuvlari, 

---

219 
kutubxonada saqlanishi lozim bo’lgan asarlar) 
kuydirilgan. Qolgan taxtachalar oftobda quirtilgan. 
Odatda, taxtachalar yetti-to’qqiz sm. uzunlikda 
bo’lgan. Yozuvlar ba'zida tosh va metall taxtachaga 
ham yozilgan. 
Er.avv. I ming yillikda bobillik va osuriyaliklar 
yozuv uchun teri va chetdan keltirilgan papirusni 
ishlata boshlaganlar. Shu vaqtni o’zida
Mesopotamiyada yog`ochdan qilingan uzun 
taxtachaga mum surtib mixxat belgilarini 
tushirganlar. Er. avv. VII asrdan boshlab oromiy tili 
va yozuvi kirib kelgan paytda mixxat yozuvlari 
o’limga yuz tutdi.