|
Ijtimoiy munosabatlar
Avvalgidek Misr jamiyati uch qatlamga bo’lingan
edi: hukmron tabaqa quldorlar, ustaxonalar,uy egalari:
kichik mayda ishlab chiqaruvchilar, o’z mehnati bilan
kun kechiruvchi hunarmand va dehqonlar: o’z
mulkiga ega bo’lmagan qaram qullar. Yangi
podshohlik davrida ijtimoiy qatlamlar va ijtimoiy
tizimda ularning ichida ko’pgina o’zgarishlar yuz
bergan. Quldorlik munosabatlari mustahkamlangan.
Yuz minglab asirlar qullarga aylantiril. 1-3 qulga esa
bo’lgan mayda quldorlar paydo bo’lgan. Hukmron
tabaqa va uning tarkibida keskin o’zgarishlar yuz
bergan. Aslzoda bo’lmagan, ma'muriyatda o’rta va
kichik lavozimlarni egallagan, fir'avnga qaram
bo’lgan kichik va o’rta quldorlar paydo bo’ldi. Ular
fir'avn hokimiyatini asosiy tayanchi edilar.
Hukmron tabaqa ichida xizmatdagi zodagonlar,
qo’shinning qo`mondon tarkibi, merosiy zodagonlar,
xudo Amon boshchiligidagi oliy kohinlar alohida
o’rin egallaganlar. Nom zodagonlari va oliy kohinlar
94
XVIII sulola davrida istilochilik urushlaridan ulkan
boylik orttirdilar. Yillar davomida moddiy boyliklarni
to’plab olgan. Fiva kohinlari davlat hokimiyatiga
kuchli ta'sir o’tkazib fir'avnlarni siyosatiga faol
aralashganlar. Fiva kohinlari bilan nom zodagonlari
va xizmatdagi zodagonlar o’rtasida kuchli qarama-
qarshilik paydo bo’lgan. Natijada bu kurash
Exnatonning diniy islohatlari bilan tugagan.
Misrdagi ijtimoiy vaziyat ziddiyatli edi.
Istilochilik yurishlari davrda iqtisodiy o`sish ma'lum
holda barqaror bo’lgan, ammo, mehnatkash aholining
ahvoli og`ir bo’lib qolavergan.
Davlat boshqaruvi
Yangi podsholik davrida davlatni idora qilishning
murakkab apparati vujudga kelgan. O’sha vaqtdan
qolgan juda ko’p hujjatlar markaziy va mahalliy idora
tizimi bilan tanishib chiqishimizga imkon beradi.
Markazlashgan byurokratik idora tizimi borgan sari
kuchayib boradi. Ota-bobosi fir'avnlar bo’lgan
Yaxmosning ittifoqdoshi bo’lgan Al-kaba
nomarxlaridan tashqari, boshqa viloyatlarning ilgarigi
mustaqil hokimlari o’z mustaqilliklarini yo`qotganlar
va fir'avnga tamomila itoat qilishga majbur etilganlar.
Mamlakat Shimoliy va Janubiy Misrni o’z ichiga
olgan ikkita katta ma'muriy okrugga bo’lingan;
okrugga fir'avnning maxsus hokimi qo’yilgan. Bu esa
idora qilish ishini yanada ko’proq markazlashtirishga
95
imkon bergan. Nomlarni idora qilish podsho
amaldorlari qo’liga topshirilgan. Har bir viloyatning
boshida maxsus amaldor turgan. Uning mirzasi va
alohida devoni bo’lgan. Shaharlarni fir`avn
tayinlagan maxsus mansabdorlar boshqarganlar.
Hujjatlarda sud ishining qanday tashkil
qilinganligiga oid ba'zi bir ma'lumotlar saqlanib
qolgan. O’sha davrdayoq sud qonunlari to’plami
bo’lgan. Shunday tasvirlar saqlanib qolganki, bu
tasvirda biz sud mahkamasida bosh sudyaning
o’tirganini va uning oldida bir sandiq bo’lib, uning
ichida 40 ta qonunlar to’plamining yozilgan matni
borligini ko`ramiz. Exnaton III o’zini «Qonun
o’rnatuvchi» deb atagan. U o’z yozuvlarida qonunga
doim rioya qilinganligini bayon qiladi.
Bu davrda boshqaruv xodimlari soni o’sib
ketdi,boshqaruv bo`g`inlari ko’paydi. Lavozimlar aniq
darajalarga bo’linadi. Tutmos III ning bosh vaziri
Rexmirning davlat apparatini murakkabligini
ko’rsatadigan yo`riqnomasi bizgacha yetib kelgan.
Ushbu hujjatga ko’ra XVIII sulola davrida davlat
apparati bir necha bo`g`inlarga bo’lingan. Bu
yo`riqnoma quyidagi so’zlardan boshlanadi. «Shahar
boshlig`i, janubiy shahar va qarorgoh vaziri vazir
devonida o`sha tora-vazir majlis ko’rganida shu vazir
devonida eshitib turgan chog`da qilishi lozim bo’lgan
hamma ishlar xususida farmoyish u vazir kursisida
o’tiradi. Yerga boyra solingan, tepasida taxtiravon,
96
uning orqasida ham teri, oyoq ostida ham teri ...yoyib
tashlangan qo’lida aso, oldida 40 kun uning kamida
ikki tomonida janubning 10 ta kibori, ichki qasr
boshligi uning o’ng tomonidan daromadlar boshlig`I,
chap tomonda vazirning mirzalari qo’liga yaqin joyda
turadigan… ». Bu yo`riqnomaga qaraganda bu oliy
mansabdagi amaldor butun mamlakatni idora qilish
ishini o’z qo’liga olgan. Markaziy boshqaruv apparati
bir necha bo`g`inlarga bo’lingan. Xazina boshlig`i, uy
boshqaruvchisi (soliq yig`uvchi, xiroj to`lovchi)
ekinlar mudiri, chorva boshlig`i, qabulxona
boshlig`i, sud mudiri, harbiy palatalar boshlig`i kabi
vazifalariga ega bo’lgan vazir qoshida 10 ta yuqori
Misr amaldorlari bo’lgan. Keyingi bugin hududiy
ma'muriy boshqaruv apparati bo’lgan. Rexmir
yo`riqnomasiga ko’ra vazir to’rtta ma'muriy
hududlarni boshqaradigan amaldorlarni tayinlagan.
«U (vazir) Yuqori va Quyi Misr va Yuqori Misrning
janubiy qismi (Fiva boshchiligidagi poytaxt okrugi).
Nilning viloyati. Ular barcha yuz bergan voqealar
to’grisida har to’rt oyda hisobot berishlari kerak. Ular
vazirlarga o’zlarini boshqaruvlari yozuvlarini
yetkazadilar».(O’sha davrdagi hujjatdan parcha…)
Davlat xavfsizligi uchun muhim bo`lgan
qo`shinda yollanma askarlar soni ko’paytirilgan. Shu
maqsadda Liviya qabilalaridan ko’plab askarlar
olingan, qo`mondonlik tarkibi va qo`shinning moddiy
97
ta`minoti mustahkamlangan. Tashkiliy jihatdan
qo’shinlar shimoliy va janubiy qismlarga bo’lingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
