Ozbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

Tema: Ayirimlang`an ag`zali ga`pler

1. Ga`ptin` ayipimlang`an ag`zalari.

2. Ga`p ag`zalarinin` ayirimlaniw usillari.

3. Ayirimlang`an ag`zalardin` tu`rleri.

Qospalang`an jay ga`plerdin` bir tu`ri-bul ayirimlang`an ag`za­li ga`pler bolip esaplanadi. Ga`ptin` ayipimlang`an ag`zalari o`zi­nin` semantikalqq xizmetine qaray ha`m intonatsiyaliq o`zgesheligi me­nen ajiralip turatug`in sintaksislik konstruktsiya.

Ga`ptin` ayipimlang`an ag`zalari degenimiz-ma`nilik ha`m into­natsiyaliq jaqtan ayirimlanip kelgen so`z yamasa bir neshe so`zlerdin` toplami.

Ayirimlang`an ag`zalar o`zi baylanisli bolg`an so`zge yamasa ga`pke qosimsha ma`ni beredi, onin` ma`nilerin tu`sindirip intonatsi­yaliq jaqtan ayirimlanip aytiladi.

Mis: Bizin` awilda, Ba`rshi tawinin` eteginde, Qarateren` ko`li bar. Bizler, 3-kups studentleri, sabaqlardan jaqsi oqiymiz. Qaraqalpaq klassik shayirlarinin`, Berdaqtin`, A`jiniyazdin`, Ku`nxo­jani n` qosiqlarin yadlap atirmiz.

G a`p ag`zalari pikirdi a`dettegige qarag`anda ku`shli, ta`sirli etip beriw ushin ayirimlanip qollaniladi ha`m ga`pte intonatsiya, pauza menen ajiratiladi. Ga`p ag`zalarin intonatsiyaliq jaqtan ajiratip aytiw arqali to`mendegi o`zgerisler payda boladi.

1. Ayirimlang`an bo`lek mazmuni jag`inan ku`sheytirilip, og`an diqqat etiledi. Ga`p ishinde ajiratip turadi. Ga`p ag`zalarinin` ayirimlaniwi pikirdi ta`sirli, u`tkir, emotsionalliq penen beriwge ta`sir jasay.

Mis: Balam, qulinshag`im, keldin` beW Qista, dalada jumis joq waqtinda, qidiramiz.

Qaraqalpaq tilinde ga`p ag`zalapi to`mendegi jag`daylarda ayirimlanadi.

1. Ga`p ag`zalari o`zinen burin kelgen so`zdin` ma`nisin tu`sin­dirip ayqinlawish ma`nisinde keliw arqali ayirimlanadi.

Mis: Buni eki no`ker-Amanda, Oraz da abaylag`an edi.

2. Ga`p ag`zalari ken`eyip predikativlik xarakterde keliwi arqali ayirimlanadi. Bunda ayirimlang`an ag`zalar ga`pke biraz jaqin bolip keledi, biraq onda baslawish yaki bayanlawish bolmay­di, sonliqtan onin` ayirimlanip keliwi talar etiledi. Mis: Mine, ol juwirip kelip o`zin ag`in suwg`a tasladi.

3. Ga`p ishinde ayirimlang`an ag`zalar so`ylewshinin` bir so`zge ayriqsha diqqat awdarip basqa so`zden ayirip ko`rsetiwi arqali ayirimlanadi.

Ana Watanimizdin`-O`zbekstannin` keleshegi ulli.

4. Ga`p ag`zalari salistiriw ten`e`w ma`nisinde kelip ayirimlana­di.

Mis: Hawa, tap jan`a jawin jawip o`tkendey, tap-taza edi.

5. Feyil toplamlari ko`mekshi so`zler menen kelip ayirimla­nadi.

Ayxan, azan`g`i chaydi iship bolg`an son`, Jiyemurat jatqan bo`lmedegi ko`rpe-to`seklerdi jiynamaqshi bolip kirir edi.

6. Ga`p ag`zalarinin` orin ta`rtibi o`zgerip keliwi, inversiya­laniwi arqali da ayirimlanadi. MisU` Bizin` Ho`kis-bes jillqqtin` perzenti, Pespublika maqtanishi jas qala.

Ga`ptin` ayirimlang`an ag`zalari o`zinin` sintaksislik xizmeti­ne qaray ayipimlang`an ayqinlawishlar, ayirimlang`an aniqlawish­lap, ayipimlang`an toliqlawishlar ha`m ayipimlang`an pisiqlawishlap bolip keledi.