O'zbekstan Respublikasi jog'ari ham orta arnawli bilimlendiruw ministrligi Qaraqalpaqsatan Respublikasi jog'ari ham orta arnawli bilimlendiruw ministrligi Berdaq

Jarıs qaǵıydası
Jarıslardı joqarı dárejede ótkeriw olardı tayarlaw dárejesi qanday bolǵanlıǵına tikkeley baylanıslı. Tayarlıq jumıslarına hújjetlerdi tayarlaw (islep shıǵıw ), jarıs ótkeriletuǵın jaylardı tayarlaw, qatnasuvshı jámáátler menen jumıs aparıw hám sol sıyaqlılar kiredi. Hár bir jarısqa tayarlıq oǵan qaǵıyda dúziw menen baslanadı. Qaǵıyda musobaka ótkeriwde tiykarǵı hújjet bolıp esaplanadı. Ol yamasa bul shólkem Qaǵıydanı aldınan anıq biliwi, oǵan oqıw -trenirovka jumısların tuwrı joybarlawına járdem beredi. Sol sebepli Qaǵıydanı waqıtında qatnasuvshı shólkemlerge aldınan jiberiwleri oǵada zárúr.
Qaǵıyda jarıstı ótkeriwshi sport shólkemi tárepinen dúziledi, hám de tómendegilerdi ańlatadı :
1. Jarıstıń maqseti hám wazıypaları. Olar tómendegilerden ibarat bolıwı múmkin:
a) oqıw -trenirovka jumıslarınıń juwmaǵın tekseriw;
b) basketbolchilarning tayınlıǵın tekseriw hám kúshlilerdi anıqlaw ;
v) sportshılardıń sistemalı túrde trenirovka etiwge hám sport uqıpların asırıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıqların asırıw ;
g) basketbol oyının kópshilik ortasında keń jayıw hám basqalar.
2. Jarıslardı ótkeriw jayı hám waqıtı. Jarıs ótkeriletuǵın qala (baza ) kórsetiledi hám kúnleri belgilenedi.
3. Jarıstı basqarıw. Jarıstı quraytuǵınlar qaysı shólkemligi, basshıları, arbitrler komissiyası hám olardı tasdiklovchi shólkem kórsetiledi;
4. Jarıslarda qatnasuvshı shólkemler hám sportshılar. Jarısta qatnasuvshı jámáátler sanı hám atı kórsetiledi; talapnama (zayavka) ga kirgizetuǵın qatnasuvshılardıń ko'pi menen qansha bolıwlıǵı, yaǵnıy sanı, jası hám olardı ilmiy tájriybesi belgilenedi.
5. Jarıslardı ótkeriw shártleri. Qorra taslaw waqıtı, jayı jáne onıń tiykarǵı principleri (principlerı) xabar berinadi. Jarıs qaysı oyın sisteması (aylanba, shıǵıp ketiw, aralas ) boyınsha ótkeriliwi kórsetiledi.
6. Narazılıq (protest) larni usınıw shártleri hám olardı kórip shıǵıw tártibi.
7. Jámáátlerdi hám qatnasuvshılardı sıylıqlaw. Jeńimpaz jámáát hám bayraqdorlarni sıylıqlaw, estaliklar usınıw kórsetiledi.
8. Jámáátlerdi qabıl qılıp alıw. Eger jarıslar sportshılardıń turaqlı turar jaylarında ótkerilmasa, ol halda aqsha ajıratıwshı shólkem, keliw hám ketiw múddetleri, jaylastırıw hám de awqatlantırıw qanday dúziliwi kórsetiledi.
9. Talabnoma (zayavka)ni va qayta talabnomani taqdim etish turlari va vaqti, jamoalar va qatnashuvchilarni rasmiylashtirish (pasport, reyting daftarchasi, klassifikasiya bileti, talabalik guvohnomasini taqdim qilish) tartibi.
Halqalarǵa ilinadigan torlar aq kanopdan tayarlanadı, olardıń dúzilisi sonday bolıwı kerekki, top sebet arasından ótip atırǵan waqıtta bir jıldam uslanıp qalıwı múmkin bolsın. Torlardıń uzınlıǵı 40 sm bolıwı shárt.

Top sharsimon formada hám tastıyıqlanǵan qızg'ish reńde bolıwı kerek: ol sırtı menen birge sherimnen, rezina yamasa jasalma shiyki zattan tayarlanadı ; onıń sheńberi uzınlıǵı 749 sm den kem hám 780 sm den kóp bolmawi kerek; ol keminde 567 g den kem hám 650 g den kóp bolmaǵan salmaqlıqqa ıyelewi kerek; oǵan hawa sonday toltırılıwı kerek, top shama menen 1, 80 m biyiklikten (toptıń tómengi qırınan o'lchanganda) oyın maydanına yamasa qattı aǵash polga túsken waqtında toptıń joqarı qırınan o'lchanganda 1, 20 m den kem hám 1, 40 m den artıq bolmaǵan biyiklikke eliriwi kerek. Toptıń jikleri yamasa tereńlikleriniń keńligi 0, 635 sm den artıq bolmawi kerek.
Maydan iyesi bolǵan jámáát joqarıda aytıp ótilgen shártlerge juwap beretuǵın, keminde bir aldın isletilingen top menen támiyinleniwi kerek. Úlken arbitr toptıń jaramlılıǵın anıqlap beretuǵın birden-bir shaxs bolıp esaplanadı hám ol qonaq jámáát usınılǵan toptı oyın ushın tańlap alıwı múmkin.
Tómendegi texnikalıq úskeneler maydan iyeleri tárepinen tayarlanǵan bolıwı hám arbitrler hám de olardıń járdemshileri ixtiyoriga silteme etiliwi kerek:
a) Oyın waqtın belgileytuǵın saat hám tánepislerdi esaplaytuǵın saat ; sekund esaplaytuǵın, hesh bolmaǵanda bir oyın waqtın belgileytuǵın saat yamasa bir sekund ólshewshi menen támiyinlengen bolıwı kerek. Oyın bólimlerin hám olar arasındaǵı tánepislerdi esaplawda isletiletuǵın saat hám de tánepis waqtın belgilewde isletiletuǵın sekund ólshewshi sonday jaylasqan bolıwı kerek, olardı da sekund esaplaytuǵın, da xatker anıq hám ayqın kórip turıwları kerek;
b) 24 sekund qaǵıydasına ámel etiliwin baqlaw ushın barlıq oyınshılar hám tamashagóylarga kórinetuǵın tiyisli úskene bolıwı kerek. Onı 24 sekund waqtın belgileytuǵın operator basqaradi.
v) Halqaro basketbol Federatsiyasi tárepinen tastıyıqlanǵan qaydnoma rásmiy esaplanıp, odaǵı qaǵıydalarǵa tiykarınan oyın baslanıwınan aldın hám oyın dawamında xatker tárepinen toltırıp barıladı ;
g) Júdá bolmaǵanda bul qaǵıydalarda názerde tutılǵan ush signal ushın úskeneler bolıwı kerek.
Oyınshılar, tamashagóylar hám xatkerge kórinetuǵın qosımsha esap tablochi bolıwı kerek;
d) 1-shi nomerden 5-nomerge shekem bolǵan kórsetkishler xatker ixtiyorida bolıwı zárúr. Hár sapar ol yamasa bul oyınshı pal etkeninde, xatker oyınshı neshinshi pal alǵanlıǵına qaray sol cifrlı kórsetkishni hár eki tárbiyashı kóre alatuǵın dárejede joqarıǵa kóteredi. Kórsetkishler aq reńde bolıwı, nomerleri ólshew boyınsha 2 sm hám enine 1 sm, hám de 1-shinen 4-shi nomerge shekem qara reńde, 5-shi qızıl reńde bolıwı kerek;
e) Xatker jámáát palların belgileytuǵın eki kórsetkishler menen támiyinlengen bolıwı shárt. Kórsetkishler qızıl reńde hám sonday tayarlanǵan bolıwı kerek, xatker stoli ústinde turǵanında oyınshılar, tárbiyashılar hám arbitrler ayqın kórip turıwsin;
top jámáát oyınshısı besinshi pal etilgeninen keyin oyınǵa kirgen waqıtta, kórsetkish xatker stoli ústine, yaǵnıy oyınshısı besinshi pal etken jámáát orındig'i qasındaǵı shetke qoyılıwı kerek;
j) Jámáát palların belgilew ushın isletiletuǵın múnásip úskene.
4. 2. Jámáátler, oyınshılar, rezervdagi oyınshılar, sárdar, tárbiyashılar
Hár bir jámáát tárbiyashı hám ko'pi menen 10 oyınshınan ibarat boladı. Oyınshılardan biri sárdar bolıp esaplanadı. Hár bir jámáát quramında tárbiyashı járdemshisi bolıwı múmkin. Eger jámáát qandayda bir turnirda úshewden artıq oyında qatnasatuǵın bolsa, hár bir jámááttiń oyınshıları sanı 12 danege shekem artpaqtası múmkin. Oyın waqtında hár eki jámáátten besewden oyınshı maydanda bolıwı kerek. Olar qaǵıydalarǵa muwapıq almasıwları múmkin.
Eger jámáát aǵzası maydanda bolsa, ol oyınshı bolıp esaplanadı hám oyında qatnasıw huqıqına iye. Basqa jaǵdaylarda ol rezerv degi oyınshı bolıp esaplanadı.
Eger arbitr rezervdagi oyınshına maydanǵa túsiw ushın ruxsat bersa, ol jaǵdayda ol oyınshına aylanadı.
Hár bir oyınshınıń tós hám arqa tárepinde nomeri bolıwı kerek. Bul nomerler túsinikli hám birdey reńde, maykaning reńinen ayqın ajralıp turıwı zárúr. Nomerler anıq kórinip turıwı kerek: artqı cifrlardıń bálentligi keminde 2 sm, tósdagi cifrlardıń bálentligi keminde 1 sm bolıwı shárt. Nomerler ushın isletiletuǵın buyımlardıń eni 0, 2 sm den kem bolmawi kerek. Jámáátler 4-shinen 15-shige shekem bolǵan nomerlerdi isletiwleri kerek. Bir jámáát oyınshıları tákirarlanatuǵın cifrlı maykani kiyip shıǵıwları múmkin emes.
Oyınshınıń sport kiyimi tómendegilerden ibarat :
- bir jámááttiń hámme oyınshıları old hám arqa tárepleri birdey hám ulıwma reńde bolǵan maykalarni kiyiwleri shárt. Jolaq maykalarni kiyiw qadaǵan etiledi;
- bir jámááttiń hámme oyınshıları birdey hám ulıwma reńde bolǵan shortik kiyiwleri kerek;
- maykalar tagidan kalta jeńli maykalar kiyiw múmkin. Lekin kalta engli maykalar kiyilsa, olardıń reńi mayka reńine uyqas bolıwı shárt;
- kalta shalbar tagidan tómenge shıǵıp turatuǵın ishki kiyim kiyilsa, onıń reńi kalta shalbar reńine sáykes keliwi kerek.
Sárdar zárúrshiligi payda bolıwǵanda maydanda óz komandasınıń wákili bolıp esaplanadı. Bul qaǵıydalardı anıqlama beriw menen baylanıslı bolǵan sorawlar boyınsha yamasa kerekli maǵlıwmat alıw ushın arbitrga shaqırıq qılıw múmkin. Bul zat kishi piyillik menen etiliwi kerek. Sárdar qandayda -bir keshirimli sebep menen maydannan shıǵıp ketiwden aldın, úlken arbitrga oyınshılardan qay-qaysısı onıń ornına sárdar retinde qalıp atırǵanlıǵın xabar beredi.
Tártip boyınsha oyın baslanıwına hesh bolmaǵanda 20 minuta qalǵanında hár bir tárbiyashı xatkerge oyında qatnasatuǵın oyınshılardıń famılıyaları hám nomerlerin, sonıń menen birge jámáát sárdarı, tárbiyashıı hám tárbiyashı járdemshisiniń famılıyaların xabar beriwi kerek.
Oyın baslanıwına 10 minuta qalǵanında tárbiyashılar óz oyınshılarınıń famılıyaları hám nomerlerdi tastıyıqlaydılar hám qaydnomaga qol qóyadılar hám de sol waqtıniń ózinde oyındı baslaytuǵın 5 oyınshın belgilep qóyadılar. «A» jámááti tárbiyashıı sol maǵlıwmattı birinshi bildirip atırǵan bolıp esaplanadı.
Eger oyınshı oyın processinde óz nomerin ózgertiretuǵın bolsa, ol jaǵdayda bul haqqında xatker hám úlken arbitrga xabar beriwi zárúr.
Bir minutalıq tánepisler haqqındaǵı ótinishlerdi tárbiyashı yamasa tárbiyashı járdemshisi etiwleri múmkin. Eger tárbiyashı yamasa tárbiyashı járdemshisi oyınshın almastırıw kerekligi tuwrısında bir sheshimge kelseler, ol jaǵdayda rezervdagi oyınshı sol ótinishni etkazish ushın xatkerge shaqırıq etiwi kerek hám oyınǵa tezlik penen túsiw ushın tayın turıwı zárúr.
Eger jámáátte tárbiyashı járdemshisi ámeldegi bolsa, onıń famılıyası oyın baslanıwınan aldın qaydnomaga jazılǵan bolıwı shárt.

Eger tárbiyashı túrli sebeplerge kóre óz wazıypasın dawam ettira almasa, bunda tárbiyashı járdemshisi tárbiyashı wazıypasın atqaradı.
Jámáát sárdarı tárbiyashı sıyaqlı háreket etiwi múmkin. Eger ol qandayda bir keshirimli sebep menen maydannan shıǵıp ketiwi kerek bolsa, ol jaǵdayda ol tárbiyashı retinde háreketin dawam ettiriwi múmkin. Lekin, eger ol qaǵıydanı buzǵanlıǵı sebepli oyında qatnasıw huqıqınan juda etilgen bolsa yamasa salmaqli jaralanganligi sebepli tárbiyashılıq wazıypasın atqara almasa, onıń ornına sárdar retinde oyınǵa túsken oyınshı onı tárbiyashı retinde de almastırıw kerek.
3. Tárbiyashı hám tárbiyashı járdemshisiniń stol átirapındaǵı arbitrler menen baylanısi . Tárbiyashı yamasa tárbiyashı járdemshisi oyın waqtında stol átirapında otırǵan arbitrler menen baylanıs ete alatuǵın jámááttiń birden-bir wákili bolıp esaplanadı. Ol qálegen waqtında, mısalı, esap, waqıt tabloga yamasa pallar sanına tiyisli bolǵan maǵlıwmattı olmoqchi bolǵanında hám de bir minutalı tánepis alıw ushın shaqırıq etkeninde bul jumıstı etiwi múmkin. Onıń arbitrler stoli átirapında otırǵan arbitrler menen óz-ara baylanıs hár waqıt oyındıń bir normada keshiwine irkinish etpeytuǵın bolıwı hám arqayi’nlik hám de saldamlılıq menen ótiwi kerek. Eger tárbiyashı oyınshın almastırmoqchi bolsa, ol rezerv degi oyınshına almaslaw tuwrısında xatkerge shaqırıq qılıwdı usınıs etedi. Bul ótinishni búydew ushın tárbiyashı arbitrler stoli aldına barıwı shárt emes.
4. Oyın jaǵdayları
Oyın waqıtı - «toza» waqıt 40 minuta dawam etedi. Ol tórtew 10 minutalıq shereklerden ibarat. Birinshi hám úshinshi shereklerden keyin 2 minutalıq tánepis boladı. Ekinshi sherekten keyin 10 -15 minutalıq tánepis boladı. Oyın nátiyjesi teńbe-teń bolsa, 5 minutalıq taymlar beriledi.
Oyın saatı :
a) bahsli toptı joqarıǵa atip beriw waqtında top óziniń eń joqarı noqatına etkeninen keyin, top oyınshılardıń biri tárepinen urib jiberilgen waqtında,yamasa ;
b) eger járiyma topı uǵımsız taslanǵan bolsa hám maydan daǵı qandayda oyınshı toptı iyelep alǵan waqtında top oyında qalıwı kerek bolsa, yamasa ;
v) maydan daǵı qandayda oyınshı topǵa tekkan waqıtta oyın toptı maydan sırtından oyınǵa kirgiziw menen dawam ettirilse, qosıladı.
Oyın saatı :
a) oyındıń hár eki yarımı yamasa qosımsha dáwir aqırında yamasa ;
b) arbitr ısqırıq chalgan waqıtta yamasa ;
v) 24 sekund operatorınıń signalı shalınǵan waqıtta yamasa ;
g) eger tánepis talap etken tárbiyashı komandasınıń sebetine top tusse, biraq sol top sebetke taslap atırǵan oyınshınıń qolınan tárbiyashı sorawina salıstırǵanda keyin shıǵıp ketken bolsa, toqtatıladı.

Eger oyınnning ekinshi yarımı tawsılǵan waqıtta esap teńbe-teń bolsa, esaptaǵı teńlikti buzıw maqsetinde 5 minutalıq qosımsha dáwir yamasa teń salmaqlılıq buzilgunga shekem bir neshe 5 minutalıq dáwirler belgilenedi. Jámáátler birinshi qosımsha dáwir baslanıwınan aldın qorra taslaw jolı menen sebetlerdi tańlap aladılar hám hár bir keyingi qosımsha dáwir baslanıwınan aldın sebetlerdi almastıradılar. Hár bir qosımsha dáwir arasında 1 minutalıq tánepisler názerde tutıladı. Hár bir qosımsha dáwir basında oyın oraylıq sheńberde bahsli top atip beriliwi menen baslanadı.
Oyın oraylıq sheńberde bahsli top tastap beriliwi menen baslanadı. Úlken arbitr eki raxip ortasında toptı joqarıǵa atip beredi. Bul zat oyındıń ekinshi yarımı baslanıwında, eger kerek bolsa, hár bir qosımsha dáwir aldından da atqarıladı. Qonaq jámáát sebetti hám jámáát orındig'ini tańlap alıw huqıqına ıyelewi kerek. Eger oyın betaraf maydanda ótkerilip atırǵan bolsa, bul huqıqtı jámáátler óz-ara qorra taslaw jolı menen anıqlaydilar. Oyındıń ekinshi yarımında jámáátler sebetlerin almasadılar. Eger jámáátlerden birinde oyınǵa tayın besew oyınshı maydanda bolmasa, oyın baslanıwı múmkin emes. Eger oyın baslanıwı waqtından 15 minuta ótkeninen keyin qaǵıydanı buzayotgan jámáát joq bolsa yamasa maydanǵa 5 oyınshısın shıǵara almasa, ol jaǵdayda bul jámáát oynaw huqıqınan juda etilgenligi sebepli jeńiliwge ushraydı hám jeńis basqa jámáátke beriledi.
I-II sherekten keyin jámáátler hújim qılıw táreplerin almastıradılar. Qosımsha shereklerde hújim qılıw tárepleri menen almasinmaydi. Tórtinshi sherekte qaysı sebet tárep hújim bolǵan bolsa, sol tárepke hújim etediler.
a) arbitr bahsli toptı atip beriw ushın sheńber ishine kirgen waqıtta yamasa ;
b) arbitr járiyma topı otilishini basqarıw ushın járiyma topın taslaw maydanına kirgen waqıtta, yamasa ;
v) maydan sırtındaǵı jaǵdayda, top toptı oyınǵa kirgiziw jayında turǵan oyınshınıń ixtiyorida bolǵan waqıtta, top oyınǵa kirgizildi dep esaplanadı.
Eger janlı top joqarıdan sebetke túsip, onıń ishinde qalsa yamasa odan ótip tómenge tusse, top sebetke tústi dep esaplanadı. Top oyın processinde maydannan sebetke tusse, 2 ochko, úsh ochko keltiretuǵın sızıq artınan sebetke tusse 3 ochko esaplanadı.
Járiyma topı taslanǵanda sebetke túsken top 1 ochko esaplanadı. Qaysı jámáát hújim uyushtirib sebetke top túsirse, maydannan taslanǵan bunday top sol jámáát esabına jazıladı. Eger top tómenden joqarıǵa chiqayotib tosattan sebet ishine kirip qalsa, bul top jansız esaplanadı hám oyın toptı oyınǵa gá kirgiziw qaǵıydası menen dawam ettiriledi. Lekin eger oyınshı kózaba toptı tómenden sebetke kiritse, bul qaǵıydanıń aynıwı bolıp esaplanadı hám raxip oyın jámááti tárepinen toptı qaǵıyda buzılǵan jayǵa jaqın bolǵan maydandıń qaptal sızıǵı sırtından oyınǵa kirgiziw menen dawam ettiriledi. Bul tartıs topı jaǵdayı júz bergende tartıs topı atıw ornına toptı maydan sırtından oyınǵa kiritip, toptı janlı qılıw usılı bolıp tabıladı.
Oyın baslanǵanında qandayda jámáát toptı qadaǵalaw etken zamati, toptı gá oyınǵa kiritiliwin ańlatıwshı strelka toptı iyelep alǵan jámáát tárepine qaratıladı.
Taǵı bahsli top jaǵdayı júz bolsa, strelkanıń uchi qaratilmagan jámáát oyınshısı sol jay qasındaǵı qaptal sızıq sırtından toptı oyınǵa kiritedi. Top oyınshınıń qolınan shıqqan zamati strelka top uzatgan oyınshınıń jámááti tárepke qaratıladı.

Rezervdagi oyınshı maydanǵa túsiwinen aldın almaslaw haqqında xatkerge shaqırıq etiwi hám tezlik penen oyınǵa kirisiw ushın tayın turıwı kerek. Xatker top jansız jaǵdayǵa ótiwi hám oyın saatı toqtatılıwı menen, biraq top qaytaldan oyınǵa kiritiliwinen aldın, óz signalın beriwi shárt. Oyın qaǵıydası buzılǵanınan keyin qaǵıydanı buzmagan jámáát toptı maydan sırtından toptı oyınǵa kirgiziwi kerek bolsa, tek sol jámáátgine óz oyınshısın almastırıwı múmkin. Eger sonday jaǵday júzege kelse, raxip jámááti de keyinirek óz oyınshısın almastırıwı múmkin. Rezerv degi oyınshı arbitr maydanǵa túsiwge ruxsat berguniga shekem maydan shegarası sırtında turıwı kerek hám ruxsat alınǵanınan keyin tezlik penen oyınǵa túsiwi múmkin. Oyınshılardı almastırıw múmkinshiligi barınsha tez ámelge asırılıwı kerek. Eger arbitrning pikrine qaraǵanda, qandayda bir jámáát oyın waqtın negizsiz cho'zayotgan bolsa, qaǵıyda buzayotgan jámáát esabına tánepis jazılıwı zárúr. Bahsli top ushın gúresde qatnasatuǵın oyınshı basqa oyınshı menen almastırılıwı múmkin emes. Almastırılǵan oyınshı bir almastırıw dáwiri ishinde taǵı qaytaldan maydanǵa shıǵıwǵa haqqi joq.

Tómendegi jaǵdaylarda :
a) eger talap etip alınatuǵın tánepis berilgen yamasa pal belgilengen bolmasa, maydannan taslanǵan top sebetke túskeninen keyin;
b) birinshi yamasa birden-bir járiyma topın taslaw ushın top oyınǵa kiritilgen waqıttan baslap, tap oyın waqıtı esabınıń málim bir dáwirinen keyin top taǵı jansız jaǵdayǵa ótpegunicha, pal yamasa qaǵıyda aynıwı saatta esap qılıwdı baslawdan aldın belgilengenler etińmagunicha oyınshılardı almastırıwǵa ruxsat berilmaydi. Bunday qaǵıydabuzarlıq ushın járiyma topın yamasa toplardı taslaw, gálik qaǵıydası beriw yamasa maydandıń qaptal sızıǵı sırtından toptı oyınǵa kirgiziw jaza bolıp esaplanadı.
Oyındıń birinshi yarımında 2, ekinshi yarımında 3, usınıń menen birge hár bir qosımsha dáwirde hár bir jámáát bir minutalı tánepis alıwı múmkin. Paydalanilmagan 4 minutalı tánepis 1 chi sherekte alinbasa, 2 chi sherekke ótiwi múmkin, yamasa oyınshı sherekte alınbaǵan minutalıq tánepis tórtinshi sherekke ótiwi múmkin, lekin oyındıń birinshi yarımı daǵı alınbaǵan tánepisler ekinshi yarımına ótpeydi, berilmaydi. Oyın waqtıniń hár eki yarımında hár bir jámáátke eki talap etip alınatuǵın tánepisler hám qosımsha dáwirdiń hár birinde bir ret sonday tánepis beriliwi múmkin. Talap etip alınbaǵan tánepisler oyındıń keyingi yarımı yamasa qosımsha dáwir kóshiriliwi múmkin emes. Tárbiyashı hám tárbiyashı járdemshisi talap etip alınatuǵın tánepisti soranıwına haqqilari bar. Bunı olar shaxsan xatkerge barıp, qaǵıydalarda kórsetilgen belgiler arqalı «tanaffus» alıwların qolı menen kórsetiwleri kerek. Xatker talap etilgen tánepis haqqındaǵı ótinishni top jansız jaǵdayǵa ótken waqıtta, hám de álbette, top oyınǵa kiritiliwinen aldın arbitrlerge xabar beredi.
Sonıń menen birge, tárbiyashı yamasa tárbiyashı járdemshisiniń talap etip alınatuǵın tánepis haqqındaǵı soranıwınan keyin, raxip jámááti maydannan sebetke top taslasa, bul ótinish sebetke top taslanıwınan aldın, yaǵnıy top otayotgan oyınshınıń qolınan shıǵıp ketiwinen aldın etilgen bolsaǵana, olarǵa tánepis beriliwi múmkin. Bul halda sekund esaplaytuǵın oyın saatın tezlik penen toqtatıwı kerek. Sonnan keyin, xatker óz signalın shaladı hám talap etip alınatuǵın tánepis haqqında ótinish bildirilgenligin arbitrlerge xabar beredi. Top birinshi yamasa birden-bir járiyma topı taslanǵanınan keyin, oyınǵa kirgen waqıttaǵı minutadan tap oyın waqıtı tugab, top taǵı jansız jaǵdayǵa ótpegenge shekem, tómendegi jaǵdaylardan tısqarı :
a) járiyma topların taslaw aralıǵinda pal etilgen waqıtta járiyma topların taslaw aqırına etkaziladi, tánepis bolsa pal ushın jańa jaza berilgende, top oyınǵa kiriwinden aldın alınadı ;
b) oyın saatı yurgazilishidan aldın qaǵıyda aynıwı belgilengenler etilse, bunda bahsli top tastap beriw yamasa maydandıń en sızıǵı sırtından toptı oyınǵa kirgiziw jaza bolıp esaplanadı, talap etip alınatuǵın tánepisti alıwǵa ruxsat berilmaydi. Bir minuta dawam etetuǵın tánepis bul shártlerge qaray jámáát esabına jazıladı. Eger tánepiske juwapker jámáát talap etip alınǵan tánepis waqıtı tamam bolmaydıinen oyındı baslawǵa tayın bolsa, úlken arbitr tezlik penen oyındı baslaydı. Tánepis waqtında oyınshılarǵa oyın maydanın tastap shıǵıw hám jámáát orındig'ida otırıwǵa ruxsat etiledi.
Top jansız jaǵdayǵa ótiwi hám oyın saatı toqtalıwı menen, biraq top oyınǵa kirgiziwden aldın xatker signal bergeninen keyin maydan daǵı arbitr ruxsat bergenidagina ámelge asıwı múmkin. Oyınshılardı almastırıw eki jámáátti qálegen waqtında ámelge asıriladı.Járiyma topın atıw belgilengende, oyınshılar járiyma topı otiladigan sebet tagidagi 3 sekundlı maydansha átirapında tómendegi tártipte jerlesiwleri shárt. Úsh sekundlı zonanı, yaǵnıy trapesiyani shchitga jaqın tárepindegi eki birinshi jaydı qorǵawshılar iyeleydiler, betaraf zonada hesh kim turmaydı. Betaraf zonadan keyingi ekinshi jaydı hújimshiler iyeleydiler, odan keyingi úshinshi orınlardan birin bir qorǵawshı iyelewi kerek.
Hámmesi bolıp 3 sekundlı zona átirapında altı oyınshı jaylasıwı kerek. Qalǵan oyınshılar arqa tárepte jaylasadılar. Oyın nátiyjesi oyın dawamında tóplanǵan eń kóp ochkolar sanına qaray anıqlanadı. 3 sekund qaǵıydası. Toptı qadaǵalaw qılıp atırǵan jámáát oyınshısı top menen yamasa topsız bolıwınan qaramastan raxip jámááttiń trapetsiya formasındaǵı shegaralanǵan zonasında qatarasiga 3 sekunddan artıq turıwı múmkin emes.
Úsh sekundlı zonanı shegaralap turǵan sızıqlar sol zonanıń bólegi bolıp esaplanadı. Sol sızıqlardıń birin basıp turǵan oyınshı zona ishinde turǵan sıyaqlı esaplanadı. 5 sekund qaǵıydası. Toptı iyelep turǵan hám de raxip tárepinen jaqınnan táqip qılınıp atırǵan oyınshı, toptı seriklerine 5 sekund ishinde uzatmasa, sebetke otmasa, yumalatmasa yamasa alıp júrmese, qaǵıyda buzılǵan esaplanadı. Maydan sırtından toptı oyınǵa kirgiziwge hám de járiyma topın atıwǵa da 5 sekund waqıt beriledi. Eger qaǵıyda buzilsa, top qaǵıyda buzılǵan jayǵa jaqın bolǵan qaptal (en) sızıq sırtından oyınǵa kiritiledi.8 sekund qaǵıydası. Eger oyınshı óziniń arqa zonasında janlı top ústinen qadaǵalaw ornatsa, onıń jámááti 8 sekund ishinde toptı óziniń old zonasına álbette ótkeziwi kerek (eger raxip oyınshısı toptı maydan tısqarısına urib shıǵarsa, ol halda 8 sekund basınan esaplanadi, 24 sekundlı waqıt bolsa dawam etaveradi.).
Eger top old zonada turǵan sherigine yamasa old zonaǵa tegsa, top jámááttiń old zonasına ótken esaplanadı. Qaǵıyda buzılǵanda top qaǵıyda buzılǵan jay qasındaǵı qaptal (en) sızıq sırtından oyınǵa kirgiziw ushın raxip jámáátine beriledi. 24 sekund qaǵıydası. Eger oyınshı maydanda janlı top ústinen qadaǵalaw ornatsa, onıń jámááti 24 sekund ishinde raxibi sebeti tárep top atıwı kerek. Bul qaǵıydaǵa ámel etpeslik qaǵıydanıń aynıwı esaplanadı.