Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім беру уәзірлігі

Технократикалық парадигмада
басты мақсат тәжірибені жетілдіруге 
қажетті «анық» ғылыми білімдерді беру және меңгеру есептеледі. «Білім - 
күш» деген қағидаға сүйеніп, бұл парадигма адамның танымдық мүмкіндік-
теріне қарай құндылық екенін анықтайды. Адам өзінше бағалы емес, ол белгілі 
бір білімдерді не тәртіпті тасушы ретінде бағалы. 
2.1.5. Шығыс және Батыс ойшылдарының гносеологиялық 
идеялары 
–
 оқыту процесінің негiзi ретінде. 
Оқыту процесінің құрылымы оқытудың гносеоогиялық аспекттеріне 
байланысты болады.

---

52 
Гносеология дегеніміз 
–
 
ғылыми дүниетануды тексеретiн философия-
ның бір тарауы болып, танымдық теориясы, диалектика заңдылықтары жата-
ды. Мәдени даму тарихында адамның қоршаған ортаны, әлемді танып білуi-нің 
жалпы құрылымы мен басқыштарының тәсілдepi әртүрлі екені мәлiм. Бұл 
тәсілдер оқыту процесі құрылымының қиынын және оқытудың мәнін де 
анықтайды.
Орта ғасырлық біздің отандас данышпандарымыз Хорезми, Беруни, Фа-
раби, Ибн Сино, Туси, т.б. ғылыми дүниетанымның әр қырына, оның прин-
циптеріне, құрылымына, критерийлеріне аса қызығумен қарады.
IX ғасырда өмір сүрген 
Хорезми 
таным теориясына маңызды үлес қос-ты. 
Ол бiрiншiлерден болып танымның бақылау, тәжірибе, экспериментал 
методтарын ғылыми дәлелдеп берді, танымның жалпы ғылыми методтары-нан 
математикалық есептердi алгоритм методымен шешуді істеп шықты.
Ал 
Кинди 
(IX ғасыр) ғылыми танымның 3 басқыштан тұратын концеп-
циясын (логика мен математика табиғи ғылымдаp арқылы метафизика проб-
лемаларына кіреді) алға тартты.
Кинди адамның танымы сезімдiк және рационалдық (ақыл-ой талабына 
негізделген) деп бөледi. Сезімдiк танымға барлық денелік және материалдық 
жатады. Сезімдік таным ақылға материал жеткiзiп береді. Шын білімдi туды-
ру, сыртқы әлем туралы түсінік тек ақыл-парасат арқылы жүзеге асады дейді
Фараби 
(Х ғасыр) Киндидің ақыл-ой, парасат туралы айтқандарын 
анықтап және ашып, былай жазды: бір нәpceнi танып білу үшін адам алды-мен 
оның қайсы бip жағдайын бiлiп алады. Фараби ғылымдарды классифика-
циялады және танымдық қызметті ұйымдастыру мәселелерi бойынша ұсы-
ныстар істеп шықты. Жақсы теоретик болу үшін мынадай үш жағдайды еске-
ру керек екенiн айтады:
1.Сол ғылымның негізінде жататын барлық принциптерді білу.
2.Осы принциптерден керектi қорытынды шығара алу, яғни ойлау ере-
желерiн білу.

---

53 
3.Қате теорияларды әшкерелеп және басқа авторлардың пiкiрлерiн талдап, 
шындықты өтіріктен айыру, қателердi түзету.
Беруни 
(XI ғасыр) танымды шексіз, үздіксiз процесс деп қарады. Бiз ке-
лешекте ақиқат шындықтың белгілі болмаған жақтарын танып білемiз, дейдi 
Беруни.