Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім беру уәзірлігі

Ибн Синоның (
XI ғасыр) таным теориясында себеп туралы iлiм маңыз-
ды орын иелейдi. Ол себептің сезім арқылы болатын 
ашық 
түрін, талдау ар-
қылы болатын 
жасырын 
түрін көрсетiп берді. Нәрселердi тану үшін алды-мен 
оның пайда болу себебiн анықтау керек дейдi. Ибн Сино өзiнің гносео-
логиялық идеясын дәрігерлік тәжірибесінде кеңінен пайдаланды. Аурулар-дың 
келіп шығу себебiн анықтап, емдеу жұмысын алып барды.
Оқыту процесінің мәнін ғылыми дәлелдеп беруге әрекет еткен ғалым 
Я.А.Коменский болды. XVII
 
ғасырда өмір сүрген славян педагогы Я.А.Ко-
менский оқытудың табиғатқа сәйкестілік идеясын негіздеп берді. Оқыту про-
цесі, оның құрылымы, принциптері мен методтары табиғат заңдарына бағы-
нышты болуы керек дейді.
Советтік педагогика тарихы Коменскийдің мұндай пiкірлерін өзiнен-өзі 
келіп шығады деп қараған еді. Соңғы кезде оқытудың табиғатқа сәйкестілiгi 
Коменскийдің педагогикалық қорытындылар системасындағы методология-
лық ережелердің бipi, оның дүниетанымы деп қаралуда.
Коменскийдің бұл идеясы – Батыс ғалымдарының оқыту процесiнің 
гносеологиялық негізін 
ашу, материалдық дүние заңдарының оқу процесіне 
әсерін көрсету әрекеттерінің бipi болуда.
XVIII
 
ғасырда өмір сүрген француз ойшылы Ж.Ж.Руссо оқыту процесі-нің 
мәнін баланың қоршаған ортасын танып білу табиғатынан алады. Ғалым-ның 
пікірінше, бала табиғат аясында, ауылда өcyi керек. Ол оқыту баланың 
танымдық қызметінің ерекшелігіне байланысты болу идеясын көрсетеді.
Руссо гносеологиялық тәсіл арқылы оқытудың мәнін дәлелдеуге тырыс-
ты. Бұл оған баланың ақыл-ойын дамытудың тиiмдi тәсілдерi мен методта-рын 
(мысалы география, физика сабақтарында проблемалық ситуациялар орнату) 

---

54 
iстеп шығуға жәрдем берді. Оның бұл идеялары қазіргі күнде проб-лемалық 
сабақты өтуде өте қызығушылықпен қолданылуда.