«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
a) Qatlamning neftga to’yinganligini jins namunalari asosida aniqlash 
 
Neftli qatlamdan olingan jins namunasini yer yuzasiga ko’tarish paytida bosim 
pasayib ketadi, shu sababli neftdan gaz ajralaboshlaydi. Ajralgan gaz g’ovaklardan 
uning tashqarisiga oldidagi neftni itarib chiqaradi. Binobarin, yer yuzasiga 
chiqarilgan jins namunasining neftga to’yinganligi qatlam sharoitidagi jinsning 
neftga to’yinganligidan farq qiladi. SHunga qaramay, bunday jinsning namunalari 
quyidagi maqsadlar uchun ishlatilishi mumkin: 
1. Jinsning neft-gaz-suvga to’yinganligi
to’g’risida taxminiy fikrlash uchun 
AQSh lik, Rossiyalik, O’zbekistonlik va b. olimlar konlardan olingan kernning neft-
suvga to’yinganligini tahlil qilib, ko’pgina hollarda g’ovaklarda qariyb 15% neft, 
40% suv va 45% gaz bo’lishini aniqladilar. SHu bilan birga qoldiq suvdagi xloridlar 
miqdorini o’rganib va tahlil qilib, qoldiq suv gilli eritma zardoblari bilan turli 
nisbatda aralashgan bo’lishi mumkinligini ham o’rgandilar. 
2. Qoldiq neftga to’yinganlikni o’rganish orqali qatlamning neft beraolish 
koeffisientini aniqlash.
Buning uchun neftda erigan gazning ajralib chiqishidan va 
kengayishidan neftni qatlamdan siqib chiqarilish sharoiti o’rganiladi. 
Aniqlanadigan natijalar to’g’ri bo’lishi uchun xuddi qatlamdagi kabi jins 
namunasidagi bosimni asta sekin kamaytirib borish zarur. Namuna quduqdan tez 
ko’tarilmasligi zarur, chunki u tez ko’tarilganda qatlamning neft beraolishi 
to’g’risidagi ma’lumotlar qiymati ortib ketadi. M. Masket va R.D. Botset 
tadqiqotlariga ko’ra, kerndagi qoldiq neftga to’yinganlik konni ishlatishda 
hisoblangan miqdorga namunani quduqdan ko’tarish paytida bosimining kamayishi 
0,007-0,0001 MPa/min dan ortiq bo’lmasa yaqin keladi. 
3. Qatlamning neftga to’yinganligini bevosita aniqlash.
Jins namunasini yer 
yuzasiga chiqarishda uning tarkibidagi neft va gazning bir qismi yo’qoladi, ammo 
subkapillyar kanallardagi ko’milgan suvlar tog’ jinslari bilan fazalararo tortishish 
kuchlari ta’sirida bog’liq bo’lgani uchun namunada saqlanib qoladi. Agar qatlamda 
erkin gaz bo’lmasa, bog’langan suvning miqdorini bilib, uning hajmini g’ovaklar 
hajmi qiymatidan ayirib, qatlam sharoitida neftli g’ovaklar hajmini aniqlaymiz. 
Neftga to’yinganligi aniqlanadigan jins namunasi zudlik bilan eritmadan 
tozalanib (latta bilan artilishi yoki suv bilan yuvilishi kerak), tekshirilib, so’ngra 
parafin qati bilan qoplanadi.

---

191 
«Ko’milgan» suv Dina va Starka asbobida, qoldiq neft 
esa Sokslet asbobida namunani eritib yuvish asosida 
aniqlanadi. «Ko’milgan» suv to’g’risida qisqacha ma’lumot 
beramiz. Bunday suv yer yuzasidan tog’ jinslariga singigan 
va hududlarning keyinchalik cho’kishi va ular ustiga yangi 
cho’kindilarning yotqizilishidan ko’milib ketgan yer osti 
suvidir. U qadimgi infiltratsion (yoki inflyutsion) suv 
hisoblanadi. «Ko’milgan» suv singenetik 

ularni saqlab 
turgan cho’kindilar bilan bir vaqtda paydo bo’lgan; 
epigenetik 

dengiz havzalarida avval paydo bo’lib, 
keyinchalik suv o’tkazuvchan tog’ jinslariga singib ketgan 
bo’ladi. 
Namunani suvga va neftga to’yinganligini bir vaqtning 
o’zida aniqlash Zaksning LP-4 asbobida bajariladi (7.30-
rasm). «Ko’milgan» suvni haydash quyidagicha bo’ladi: 
Tadqiq qilinayotgan namuna gilzaga 4 joylashtiriladi, gilza 
1 kolba og’ziga o’rnatiladi. Asbobga toluol quyiladi, 
suyuqlik chiqib ketadigan joylarini bor yo’qligi puxta 
tekshirilgandan so’ng kolba 1 usti yopiq elektr pechkada 
isitiladi; ajralib chiqayotgan suv qabul qiluvchi idishning pastki qismida to’planadi; 
qabul quluvchi idishning oralig’i 0,02 sm
3
li bo’laklarga bo’lingan. Suv hajmining 
ortishi to’xtab, suv sathining yuqori qismida joylashgan erituvchi butkul 
tiniqlashganda suv haydash to’xtatiladi. 
Gilzadan kolbaga tushayotgan erituvchi butunlay tiniq holatga kelganda 
namunani eritib yuvish nihoyasiga etadi. 
Suvga to’yinganlik koeffisienti quyidagicha aniqlanadi: 
p
m
d
V
α
c


, 
bunda 


jins zichligi; m 

mutlaq g’ovaklilik koeffisienti; p


namunaning 
eritib yuvishdan keyingi og’irligi; V
s

qabul qiluvchi idishdagi suvning hajmi. 
Namunadagi neft hajmi quyidagicha aniqlanadi: 
)
V
-
р
-
(
р
1
V
c
c
н
н
ρ
ρ


, 
bunda 

n

neft zichligi; r 

namunaning eritib yuvishgacha bo’lgan og’irligi; 

v

cuvning tajriba o’tkazilayotgan temperaturadagi zichligi. 
Neftga to’yinganlik koeffisienti quyidagi formula bo’yicha topiladi: 
р
m
d
V
β
н


.