«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

7.7-rasm. 
Gazning 
neftda 
erishini 
(N) 
va 
neftning 
gazsizlanishini 
ifodalovshi 
nazariy 
egri 
shiziqlar 
(M.A.Jdanov, 1981) 
1 – tutash yuzada erish; 2 – 
differentsial 
erish; 
3 
– 
differentsial gazsizlanish;
Egri 
shiziqlar 
quyidagi 
molyar tarkibli neft va gaz 
aralashmasi 
ushun 
berilgan: 
49,43% metan; 9,9% etan; 6,92% 
propan; 3,16% butan; 0,89% 
pentan; 29,7% neft

---

156 
bo’yicha va differentsial gazsizlanish paytida ajralib chiqayotgan gazlar miqdoridagi 
farq gaz-neft aralashmasining har xil uglevodorodlardan tashkil topganligini 
bildiradi. 
Yuqorida qayd etilganlardan ma’lum bo’layaptiki, gazsimon uglevodorodlar 
aralashmasi va og’irroq uglevodorod bug’larining erishi va gazsizlanishi juda 
murakkab sharoitda yuz beradi. 
Tutash yuzali gazsizlanish jarayonida gazning erish egri chizig’i asta-sekin 
qiyalashib borib, keyinroq qariyb to’g’ri chiziq shaklini oladi, yuqori bosimda esa 
yuqoriga tomon egilaboshlaydi; bunday egri chiziq gazsizlanish jarayoniga ham 
taalluqlidir (7.7-rasm). 
Differentsial gazsizlanish jarayonida egri chiziqlarning ko’rinishi bundan ham 
murakkab qiyofaga ega bo’ladi. Masalan, yopiq idishda bosim ostida (vakuumda) 
gazsizlangan neftdagi neft gazning erishi qabariq egri chiziq ko’rinishida bo’ladi, bu 
neftning gazsizlanishi natijasida undan juda ko’p miqdorda gaz ajralishini bildiradi 
va gazsizlanish egri chizig’i botiq shaklini (bosim o’qiga nisbatan) oladi. Buning 
asosiy sababi shundaki, og’irroq uglevodorodlar (propan, butan, pentan) bosimning 
ortishi paytida neftda oson eriydilar, bosimning kamayishida esa, aksincha bug’ 
fazasiga juda qiyin o’tadilar. Neftning gazsizlanishi vaqtida ajralib chiqadigan 
gazlarning tarkibi eritish uchun olingan gaz tarkibidan sezilarli farqlanadi, chunki 
eng avval engilroq gaz ajraladi (deyarli toza metan), keyinchalik, bosimning 
kamayishi paytida uglevodorodlarning og’irroq fraksiyalari ajralib chiqadi. 
Qayd qilinganlarni erkin gazni (gaz qalpog’idagi), shuningdek, neftda erigan 
gazlarni o’rganish paytida nazarda tutish kerak. Gaz qalpog’idagi gaz engil bo’lsada, 
uni chiqarib olishda gazning og’irroq fraksiyalari ham paydo bo’ladi. Bunday 
fraksiyalar qatlam bosimining pasayishi vaqtida neftdan erigan gazning ajrab chiqishi 
natijasida tarkib topadi. Mustahkamlash quvurlari oralig’idan va uning chiqish 
joyidan olingan gazlarning tarkibi (yuqori bosimda) bir xil bo’lmaydi. Tarkibiga 
ko’ra yuqori va past bosimda trapda (pog’onama-pog’ona) ajratiladigan gazlar ham 
mavjud. SHuning uchun ham neftda erigan gazning tarkibini va miqdorini to’g’ri 
aniqlash uchun neft namunasini eng chuqur joydan olish kerak. Laboratoriyada 
mukammal tadqiq qilish uchun olingan namunalarda qatlam bosimi butunlay 
saqlangan bo’lishi shart. 
Neftda erigan gazlarning zaxirasi va balans zaxiralari chuqurlikdan (qatlamdan) 
olingan neft namunasini tekshirish natijasida olingan ma’lumotlar asosida 
hisoblanadi. CHiqarib olinayotgan neftning zaxirasi esa trapda 0,1 MPa bosimda 
o’lchangan gaz omili bo’yicha aniqlanadi.