«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

7.11 rasm. Chuqurlik nam-
o’lshagish sxemasi:
1 kabel; 2 
tashqariga shiqaradigan tuynuk; 
3 
o’zgartirgishning 
ishki 
elektrodi; 4 elektrod izolyat-
siyasi; 5 asbob qobig’i (tashqi 
elektrod); 
6 
mustahkamlash 
quvurlari birikmasi; 7 ishkariga 
kiritadigan tuynuk; 8 paker 

---

169 
mo’ljallangan. U yer yuzasiga ko’tarilgandan so’ng qo’l nasosi yordamida 
konteynerga yoki tadqiqot apparatiga o’tkaziladi. 
Agar burg’ilash jarayonida qatlamlarni sinash zaruriyati tug’ilsa, u holda 
ikkinchi turdagi namunaolgichdan foydalaniladi. Uning ochiq kamerali, bir 
sektsiyali, bir sektsiyali to’plagichli va ko’p sektsiyali ochiq va yopiq kamerali turlari 
mavjud. Bunday namunaolgichlar bosim 45 MPa va temperatura 150

S gacha 
bo’lganda qo’llaniladi. Bir sektsiyali namunaolgich qatlamsinagich qurilmasi ostiga 
o’rnatiladi. Ular gilza ko’rinishida ishlangan bo’lib, olinadigan va olinmaydigan 
kamerali turlari ishlab chiqariladi. 
7.12-rasm. Oshiq kamerali 
Chuqurlik namunaolgishi:
1-
soatli uzatma; 2-mufta; 3-
tuynuk; 4-dastak; 5-yuqoridagi 
klapan; 6-igna; 7-tyaga; 8-
pastki klapan; 9-filtr 
7.13-rasm. 
Yopiq 
kamerali 
Chuqurlik namunaolgishi:
1-ballastli 
kamera; 
2-qabul 
qiluvshi 
kamera; 
3-ajratuvshi 
porshen; 4-klapan; 5-forklapan; 
6-porshen; 
7-pezouzatma; 
8-
kapillyar
 
7.2.4. Jinslardagi neft miqdori va bog’langan (qoldiq) suv 
 
Odatda tog’ jinsidagi g’ovaklarning hammasi neftga to’lgan bo’lmaydi, ularning 
bir qismi bog’liq suv bilan band. Shu sababli, neftni qatlamdagi miqdori neftga 
to’yinish koeffisienti 

yordamida aniqlanadi. 
Neftga to’yinish koeffisienti
deb 
qatlamdagi tog’ jinslarining neft bilan band bo’lgan ochiq g’ovaklari hajmining (V
n
), 
neftli qatlam g’ovaklarining umumiy hajmiga (V
q
) bo’lgan nisbatiga aytiladi. 
SHunga o’xshash jinsning gazga to’yinganligi deb erkin gaz bilan band bo’lgan 
g’ovaklar hajmini gazli qatlamning umumiy hajmiga bo’lgan nisbatiga aytiladi. 

---

170 
к
н
V
V

β
. 
Umuman olganda neftga to’yinish koeffisienti tog’ jinslarining kollektorlik 
xususiyati bo’lib, jins k
s
tarkibidagi neft miqdorini anglatadi. Suvga to’yinish 
koeffisienti, ya’ni bog’langan suv hajmining g’ovaklar maydoni hajmiga nisbatini 
bilgan holda neftga to’yinish koeffisienti qiymatini bevosita hisoblab chiqish 
mumkin.

=1-k
s 
. 
Neftga to’yinish koeffisienti neft zaxiralarini baholashda aniqlanadi. U kon 
qidirishning oxirgi bosqichi va undan foydalanish loyihasini tuzishda ishlatiladi. 
Neftga to’yinish koeffisienti tajribalar asosida aniqlanadi. Quduqlarni burg’ilashda va 
kernni yuqoriga ko’tarishda yuvuvchi suyuqlik zardobi (filtrat) g’ovaklar orqali 
jinsga singiydi, natijada namunadagi neft va suvni siqib chiqaradi. SHu sababli 
neftga to’yinish koeffisientini aniqlashda kerndan olingan jins namunalarini suvga 
to’yinganligi to’g’risidagi ma’lumotlardan foydalaniladi. Bunda jins g’ovaklari faqat 
suv va neft bilan to’yingan deb tasavvur qilinadi, shunga ko’ra
R
n
=1-R
s 
, 
bunda R
n
va R
s

o’rganilayotgan namunani neft va suvga to’yinganligi. Neft 
konlarida R
n
=65-94%.
Neftli zonadagi gaz-neftli qatlamlarda bog’langan suvni mavjudligi birinchi bor 
N.L.Lindtrop va V.M.Nikolaev (1929) tomonidan aniqlangan. Bog’langan suv ular 
tomonidan SHubanin SHtolnyasi (Boku rayoni) va Argun g’oridan (Grozniy rayoni) 
olingan tog’ jinsi namunalarini laboratoriyada tadqiq qilish natijasida topilgan.
Bog’langan suv
deganda tog’ jinsi zarrachalarining yupqa parda ko’rinishida 
o’rab olgan suv (uning ichki qismi mustahkam bog’langan, tashqi qismi bo’sh 
bog’langan suvlarni hosil qiladi) tushuniladi. Parda qalinligi suv molekulasi 
diametridan bir necha yuz marotaba katta bo’ladi va minerallar yuzasiga molekulyar 
tortish kuchi ta’sirida yopishib turadi. 
Mustahkam bog’langan yoki adsorbtsion suv tog’ jinsi yoki tuproq 
zarrachalariga havodagi suv bug’larining yutilishidan hosil bo’ladi. Ular jins 
zarrachalariga katta kuch bilan (1000 MPa gacha)yopishadi: xossalariga ko’ra oddiy 
suvlardan farqlanib, qattiq jinslarga yaqin turadi, zichligi o’rta hisobda 2 g/sm
3
ga 
teng, yuqori qovushqoqlikka ega, 

78

S temperaturada muzlaydi; zarralar burchagi 
va qabariq joylarida qalin pardali, egilgan joylarida yupqa pardali suvlar hosil 
bo’ladi. Jins zarralari qizdirilganda bog’langan suv oson ajralib chiqadi. 
G’ovakligi 28,4-37,7% ga teng bo’lgan qumtosh namunalarida 10,6-18,2% 
bog’langan suv borligi ma’lum. G’ovakligi 29,7% bo’lgan neftli qumtoshlarda (Los-
Andjeles, Kaliforniya) bog’langan suvning o’rtacha miqdori 37,9%ni tashkil etgan. 
Zamonaviy tadqiqotlardan ma’lum bo’lishicha, neftli qatlam jinslarida bog’langan 
suvning miqdori 6% dan 70% gacha o’zgarar ekan. Ammo tog’ jinslarida bog’langan 
suvning judayam kam miqdori (0,5-0,8%) Oklaxoma-Siti konidagi vilkoks qumlarida 
aniqlangan, suvning haddan tashqari kam bo’lishi kollektor qattiq fazasining 
ho’llanmas moddalardan tarkib topganidan bo’lsa kerak. 

---

171 
G’ovakli muhitning o’tkazuvchanligi va 
g’ovak kanallarining o’lchami qanchalik kichik, 
kanallar soni va jinslarning solishtirma yuzasi 
ko’p, shuningdek, neft tarkibida yuza-faol 
moddalar miqdori kam bo’lsa, qatlam jinslarida 
bog’langan suvning miqdori shuncha ko’p 
bo’ladi. V.F. Engelgardning ta’kidlashicha, 
hattoki diametri etarlicha yirik bo’lgan sun’iy 
hosil qilingan qatlamlarda ham suv halqasimon 
tomchilar holida ishtirok etib, zarralarning 
chekkalarini o’rab turadi. Bunday suv tomchilari 
«pendulyar halqalar» deb yuritiladi (7.14-rasm). 
Bundan tashqari V.F. Engelgard qum va 
qumtoshlarda pardali suvning mavjudligini aniqlagan. Bunday suv jins tarkibini 
tashkil etgan mineral zarralar yuzasini parda holida o’rab turadi. Bunday suvlarning 
tabiati turlicha. SHishadan yasalgan zarralarda olib borilgan tajribalardan ma’lum 
bo’lishicha bunday suvning miqdori fazalar oralig’idagi taranglikni, suvning 
zichligini o’zgarib turishiga va ho’llanmaydigan fazalari oralig’idagi farq ta’siriga 
bog’liq. Bunday omillar pardali suvga ta’sir etmaydi deb taxmin qilinadi. 
Hamma kollektorlarda bog’langan suvning bor bo’lishiga qaramay bog’langan 
suvning qatlamdagi miqdori va harakatlanishini tartibga solib turuvchi qonuniyatlar 
kam o’rganilgan. Holbuki bu masalani mukammal o’rganishning neft zaxirasini 
hisoblashda, konni ishlatishni loyihalashda va qatlamga ta’sir etish choralarini 
amalga oshirishda ahamiyati juda katta. Odatda bog’langan suvning tarkibida dengiz 
suvidagiga nisbatan tuzlar ko’p bo’ladi. Bunday suv erigan ionlar tabiatining har 
xilligi va ularning miqdori bilan tavsiflanadi.
Yuqorida qayd etilganiga ko’ra, neftga to’lgan g’ovaklar hajmini aniqlash uchun 
bog’langan suvning g’ovaklardagi miqdorini bilish zarur, ya’ni ularning suvga 
to’yinganlik koeffisientini topish kerak. 
Suvga to’yinganlik koeffisienti
deb 
bog’langan (qoldiq) suv hajmining (V
S
) qatlamning neft-gazga to’yingan qismidagi 
g’ovak-bo’shliqlar hajmiga (V
F
) bo’lgan nisbatiga aytiladi, ya’ni: 
F
C
st
V
V
К

. 
Jinslarning ho’llanuvchanligi ortishi va o’tkazuvchanlikning kamayishi bilan 
suvga to’yinganlik koeffisienti yuksalib boradi. Neft-gazga to’yingan namunalarning 
suvga to’yinganlik koeffisientini aniqlashda ishonchli natijaga erishish uchun 
namunalar qatlamga kirmaydigan yuvuvchi suyuqlik yoki neft asosida tayyorlangan 
suyuqlik bilan quduqni yuvish paytida olinishi kerak (masalan, ohak-bitum asosli). 
Bog’langan suvning miqdori namunalarni turli usullarda (Dina va Starka yoki 
S.L. Zoks asboblarida) yuvish orqali aniqlanadi. Har ikki usulda ham og’irligi tortib 
olingan namuna idishga solinadi va neftni eritadigan qaynoq eritma bilan ishlanadi. 
Qaynash paytida suv erituvchi bilan birga bug’lanib, muzlatgichga o’tadi va unda 
kondensatsiyalanadi, tomchiga aylanadi. Suv ishlatilayotgan uglevodorodli