«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
15.2. JORIY MUKAMMAL REJALASHTIRISH 
4 Quduqlar unumdorligining pasayishi koeffitsienti deb quduqlarning kelg’usi debitining oldingi debitiga 
nisbatiga aytiladi. 

---

353 
 
Kon bo’yicha rejalashtirilgan yilda, chorakda va oyda neft yoki gaz qazib olish 
rejasi 

joriy mukammal (kon ichidagi) rejalashtirishning asosidir. 
Mukammal rejalashtirishda ishlatish loyihasi bo’lgan uyumlarni va ishlatish 
loyihasi bo’lmagan uyumlarni ajratish kerak. 
Ishlatish loyihasi bo’lgan uyumlar bo’yicha neft va gaz qazib olishni 
rejalashtirish va quduqlarni burg’ilash shu loyihalar asosida bajarilib, fan va 
texnikaning eng yangi yutuqlaridan foydalanib, uyumni ishlatish va burg’ilash 
texnologiyalarini yaxshilashga qaratilgan tadbirlarni hisobga olib amalga oshiriladi. 
Uyumning ishlatishni haqiqiy holati loyihada ko’rsatilgan ma’lumotlardan 
birmuncha farqlanadigan hollarda rejalashtirilgan muddatda flyuid qazib olish va 
burg’ilash hajmlariga tuzatishlar kiritiladi hamda ular loyihadagi ma’lumotlarga 
muvofiqlashtiriladi. Bu vazifalarni xal etish va bunday tuzatishlarni amalga oshirish 
u yoki bu kondagi aniq ma’lumotlar bilan ta’minlanadi. 
Ishlatish loyihasi bo’lmagan uyumlar bo’yicha neft va gaz olishni rejalashtirish 
keyingi yilga ko’chadigan, vaqt davomida debiti va bosimi pasayib boradigan 
quduqlar fondi asosida amalga oshiriladi. Bunday hollarda quyidagi parametrlar 
aniqlanadi: 
1) har bir quduqning o’tgan yilning dekabr oyidagi sutkalik o’rtacha kirish 
debiti; 
2) debitlar o’zgarishi (pasayishi)ning oylik koeffitsienti
1)
; 
3) ishlatilayotgan quduqlarning quduq-oylik soni (bir quduqning bir oydagi ishi 
o’lchovi); 
4) quduqlarning ishlatilish koeffitsientlari. 
Kirish debitlari debitlar pasayishining oylik koeffitsientining miqdori bo’yicha 
aniqlanadi. Uyumning quduq-oylik ishlatish miqdori va ishlatish koeffitsienti 
quduqlarning ishlashini bir qator so’nggi yillari uchun belgilanadi va ularning 
ishlatish muddatini hamda ta’mirlash davri oralig’i muddatini uzaytirish bo’yicha 
tadbirlari hisobga olinadi. 
Rejalashtirilgan yil davomida debitning pasayish koeffitsienti bir xil bo’lsa, neft 
qazib olishni hisoblashni soddalashtirish uchun karralilik koeffitsienti K
kr
dan 
foydalanish mumkin. Karralilik koeffitsienti deb kamayuvchi geometrik progressiya 
hadlari yig’indisiga aytilib, unda birinchi had va progressiya maxraji bosimning oylik 
pasayish koeffitsientiga teng, hadlar soni esa rejalashtirilayotgan davr oylari soniga 
(bir yil bo’lganda 12 oy) teng. Bu koeffitsient quyidagi nisbatda hisoblanadi 
К
-
1
К
К
-
К
=
К
n
kr
,
(15.1) 
bunda K – debit pasayishining oylik koeffitsienti; n – rejalashtirilayotgan davr 
oylari miqdori. 
1)
Debitning o’zgarishi (pasayishi) koeffitsienti deb so’nggi debitning oldingisiga nisbatiga aytiladi (yillik 
debitlarda bu yillik koeffitsient, oylik debitlarda 

oylik koeffitsient bo’ladi). 

---

354 
Eng ko’p uchraydigan debitlar pasayishi koeffitsientlari qiymatlari uchun 
karralilik koeffitsientini maxsus hisoblangan jadval bo’yicha aniqlash mumkin (15.1-
jadval) 
15.1-jadval 
Debitning o’zgarish 
koeffitsienti 
Karralilik koeffitsienti 
12 oyga 
6 oyga 
1,000 
12,000 
6,000 
0,990 
11,248 
5,791 
0,980 
10,549 
5,593 
0,960 
9,298 
5,216 
0,940 
8,215 
4,860 
Neft va gaz tashkilotlarida quduqlarning ko’chmas fondi bo’yicha qazib olingan 
neft miqdori Q quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi (V.S. Gavura, A.I. Gubanov, 
V.S. Kovalev va b., 1978): 
Q=q·30,4K
kr
, 
(15.2) 
bunda q 

sutka davomida chiqarib olingan dastlabki neft miqdori, t. 
Rejalashtirilgan davrga karralilik koeffitsienti oldingi davrdagi daliliy 
ma’lumotlar asosida aniqlanadi: 
30,4
q
Q
К
i
i
i
kr



,
(15.3) 
bunda Q
i

i yilda eski quduqlardan yil davomida qazib olingan neft miqdori, t; 
q
i

i yilda sutka davomida qazib olingan dastlabki neft miqdori, t. 
Debitning o’zgarish koeffitsientiga asoslangan metodni uyumdan olinadigan 
zaxiralarni yuqori darajada barqaror chiqarib olish imkonini beradigan neftni 
qatlamdan suv bilan siqib chiqarishda qo’llab bo’lmaydi. 
Bu holatda neft qazib olishni rejalashtirish ikki bosqichdan iborat bo’lishi kerak: 
1) uyumdan suyuqlikni chiqarib olishni rejalashtirish; 
2) quduqdan chiqarib olinayotgan mahsulotning suvlanganlik darajasini 
bashoratlash. 
Suyuqlik olishni rejalashtirish uchun «Kuybishevneft» birlashmasi xodimlari 
taklif etgan tenglamadan foydalaniladi: 
5
4
3
2
1
ya.k
1)
-
f(i
fi
1
-
i
ji
ΔQ
-
ΔQ
+
ΔQ
+
ΔQ
+
ΔQ
+
Q
+
365
К
К
q
=
Q

(15.4) 
bunda Q
ji
- rejalashtirilgan yilda suyuqlik olish, t; K
fi
-rejalashtirilgan yildagi 
ishlatish koeffitsienti ; K
f(i-1)
- oldingi yildagi ishlatish koeffitsienti; q
i-1

oldingi yil 
dekabrdagi sutkalik suyuqlik olish, t; 365 - rejalashtirilgan yilda «eski» quduqlarning 
ish kunlari soni (kabisa yilda - 366); Q
ya.q. 
– rejalashtirilgan yilda yangi quduqlardan 
suyuqlik olish, t; ∆Q
1
- quduqlarning maqbul ish rejimini belgilash (mehnat 
unumdorligini oshirish, mexanizatsiya vositasida qazib olishga o’tish) hisobiga 

---

355 
suyuqlik qazib olishning o’sishi, t; ∆Q
2
- quduqlarni boshqa gorizontlarga qaytarish 
va qatlamlarni hamda kichik qatchalarni qo’shimcha ravishda otib perforatsiyalash 
orqali suyuqlik qazib olishni o’stirish, t; ∆Q
3
- quduqlar tub zonasiga ishlov berib 
ta’sir ko’rsatish (kislota bilan qayta ishlash, (yuza-faol moddalarni qo’llash va b.) 
orqali suyuqlik qazib olishni o’stirish), t; ∆Q
1
, ∆Q
2
, ∆Q
3
rejalashtirilgan davrda 
ma’lum quduqlar bo’yicha aniqlanadi; ∆Q
4

r
pl
qatlam bosimini oshirish hisobiga 
suyuqlik qazib olishni ko’paytirish bo’yicha bashorat hisob-kitoblari, t; ∆Q
5
- 
quduqlarni to’xtatish hisobiga suyuqlik qazib olishni kamaytirish, t. 
Tenglamaning birinchi hadi alohida izohni talab etmaydi, bu oldingi yildagi 
suyuqlik qazib olish bo’lib, rejalashtirilgan yildagi ishlatish koeffitsientining 
o’zgarishiga to’g’rilangan. 
Tenglamaning ikkinchi hadi 

yangi quduqlardan suyuqlik chiqarib olish: 
Q
n.s
=nq
n.s
T
1
,
(15.5) 
bunda q
n.s 
- bitta yangi quduqning bir sutkalik suyuqlik debiti,
t; n - 
rejalashtirilgan davrda foydalanishga tushirish belgilangan yangi quduqlar soni; T
1
- 
bitta yangi quduqning o’rtacha ish kunlari soni. 
n va T
1
ning qiymatlari yangi quduqlar burg’ilash rejasidan aniqlanadi, q
n.s
ning 
qiymati esa yangi quduqlar burg’ilanadigan rayonning geologik-fizik parametrlarini 
va qo’shni quduqlar debitini tahlil qilish asosida aniqlanadi. 
Tenglamaning uchinchi, to’rtinchi, beshinchi, oltinchi hadlari quduqlarning eski 
fondi bo’yicha rejalashtirilgan yilda avvalgi yilga nisbatan suyuqlik qazib olishning 
ortishini ko’rsatadi. 
Eski fonddagi quduqlardan suyuqlik olishning o’zgarishiga sabab bo’ladigan 
omillar miqdori juda katta. Suyuqlik qazib olish rejasini hisob-kitob qilishda faqat 
uning asosiy o’sishini ta’minlaydigan tadbirlar hisobga olinadi. 
Tenglamaning oltinchi hadi quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi 
∆Q
4
= K
mahs
∆rT
4
(15.6) 
bunda K
mahs
− uyumning mahsuldorlik koeffitsienti, (t/sut)/MPa; ∆r – 
rejalashtirilgan davrda qatlam bosimining kutilgan o’sishi, MPa; T
4
- qatlam bosimi 
r
q
oshganda uyumni ishlatishning taxminiy vaqti. 
Tenglamaning ettinchi hadi quduqning to’xtatilishi hisobiga qatlamdan suyuqlik 
olishning kamayishini ko’rsatadi: 
∆Q
5 
=nq
5
T
5 
, 
(15.7) 
bunda q
5
- to’xtatilgan quduqlarning sutkalik o’rtacha suyuqlik debiti, T
5
- 
rejalashtirilgan yilda foydalanishdan chiqarilgan quduqlarning o’rtacha bekor turgan 
kunlari miqdori. 
Qazib olinayotgan mahsulotning suvlanganligini bashorat qilish uchun ayrim, 
masalan, B.F.Sazonov (1962) taklif etgan empirik bog’liqliklardan foydalanish 
mumkin: 
х
1
1
а
b
=
Z
,
(15.8) 
bunda x - jami qazib olingan neft, t; Z - jami qazib olingan suyuqlik, t; 
a
1 
va
b
1
- 
doimiy miqdorlar
x)
.
Grozniy, Ozarbayjon, Krasnodar o’lkasi va Embaning eski neftli rayonlarida 
joriy rejalashtirish paytida ko’pincha har bir quduq uchun alohida neft qazib olish va 

---

356 
burg’ilash rejasi tuzilgan va ular ishlatish (15.2-jadval) va burg’ilash (15.3-jadval) 
«gilami» deb atalgan. 
15.2-jadval 
Quduq 
raqa- 
mi 
Ishga 
tushiril- 
gan sanasi 
Chuqur- 
ligi, 
m 
Ishlatish 
kolonnasi 
diametri, 
mm 
Qatlam 
Oylar 
Yil 
mobaynid
a qazib 
olingani, t 
Ishlatish 
oylari 
soni 
Eslatma 
1.. XII 
15.3-jadval 
Qu
d
u
q
r
aq
am
i 
Yil b
o
sh
ig
a 
ch
u
q
u
rlig
i, 
m
Loyihadagi 
oylar 
Yil o
x
ir
id
ag
i 
ch
u
q
u
rlig
i, 
m
Yil m
o
b
ay
n
id
a 
k
av
lan
g
an
i,
m
Su
v
n
i b
er
k
itad
ig
an
b
o
sh
m
o
q
n
in
g
ch
u
q
u
rlig
i 
Dastg
o
h
-o
y
lar
m
iq
d
o
ri
E
slatm
a 
g
o
rizo
n
t 
ch
u
q
u
rlik
, 
m
I... XII 
Eski (keyingi yilga ko’chiriladigan) quduqlar 
Yangi quduqlar 
Erkin gazni qazib olish miqdori kondan gaz olish imkoniyatini, gazuzatgich 
quvurining o’tkazish qobiliyatini va magistral gazuzatgich quvuri trassasidagi 
iste’molchilar ehtiyojini hisobga olib rejalashtiriladi. Oxirgisi shuning uchun ham 
katta ahamiyatga egaki, gazuzatgich quvurining so’nggi punktida gaz iste’mol qilish 
mavsumiy qisqarganda (tegishli gaz omborlari bo’lmaganda) magistral gazuzatgich 
quvurlari quvvatidan ko’pi bilan 85% foydalanish mumkin. Trassa bo’yida gazning 
mavsumiy ortiqchaligi paytida boshqa yoqilg’i o’rniga gazdan foydalanishga o’tishi 
mumkin bo’lgan mavsumiy iste’molchilarning mavjudligi gaz iste’molining 
doimiyligini ta’minlaydi. Gaz iste’molining mana shu muntazamligidan va o’tkazish 
qobiliyati muvofiq keladigan gazuzatgich quvurining mavjudligidan kelib chiqib, gaz 
qazib olishni rejalashtirish har bir quduq bo’yicha alohida amalga oshiriladi va 
quyidagi formula bilan aniqlanadi 
V
r
=V
sut
T 
(15.9) 
bunda V
r
- rejalashtirilgan yilda erkin gazni qazib olish, mln.m
3
; V
sut 
- gazning 
sutkadagi o’rtacha debiti, mln.m
3
; T - quduq ishlaydigan kunlar miqdori. 
Keyingi yilga ko’chiriladigan quduqlar 
Yangi quduqlar 
Yangi quduqlar ishga tushirilishini hisob-kitob qilish, ularning miqdorini, 
burg’ilash hajmini aniqlash va burg’ilash muddati tugashini quduqlarni ishga 
tushirish bilan muvofiqlashtirish neft qazib olishni rejalashtirishga monand qilib 
amalga oshiriladi. 

---

357 
Yo’lakay gaz qazib olishni rejalashtirish neftni gaz bilan to’yinganlik bosimidan 
yuqori bo’lgan bosimda ishlatiladigan konlarda alohida va neftni gaz bilan 
to’yinganlik bosimidan past bosimda ishlatiladigan konlarda alohida amalga 
oshiriladi. 
To’yinganlik bosimidan yuqori bosimda ishlatiladigan konlar uchun gaz 
omilining qiymati vaqt davomida amalda o’zgarmas bo’ladi va rejalashtirilayotgan 
yo’lakay gazlar miqdori joriy yildagi o’rtacha gaz omili qiymatini rejalashtirilgan 
yildagi qazib olinadigan neft miqdoriga ko’paytirish orqali aniqlanadi. 
Qatlam bosimi to’yinganlik bosimidan past bo’lgan sharoitda ishlatilayotgan 
konlarda yo’lakay gazni qazib olish gaz omili asosida rejalashtiriladi, shu bilan birga 
uning qiymatini vaqt mobaynida o’zgarishi ham hisobga olinadi. 
Yo’lakay gazni rejalashtirishda uni qazib olishni ko’paytirishga harakat 
qilinmaydi, sababi, ta’kidlab o’tilganidek, neftda erigan gaz qatlam energiyasining 
asosiy elementlaridan biri hisoblanadiki, uni saqlash uyumni omilkorlik bilan 
ishlatish uchun zarurdir. Bunday qimmatbaho mahsulotni mash’ala sifatida yoqishni 
to’la to’xtatish va gazdan maqsadli foydalanishga e’tibor berish kerak. 
Qazib olishni rejalashtirish turli xususiyatlariga ega bo’lgan neft va gaz uchun 
alohida olib boriladi, shuningdek, ularni uyum tiplari va ishlatish rejimi bo’yicha 
bo’lish ham maqsadga muvofiq. Bundan tashqari ishga tushirilayotgan quduqlarni 
pastki gorizontlarga chuqurlashtirilish; ularni yuqorida joylashgan gorizontlarga 
qaytarish bo’yicha ham ajratish mumkin. Rejalashtirilayotgan davrda quduqlarning 
unumdorligini oshirish bo’yicha tadbirlarni ishlab chiqish va hisobga olish, eski 
quduqlardan neft va gazni ko’p miqdorda olishni rejalashtirish muhim hisoblanadi. 
Quduqlarni burg’ilash va neft hamda gaz qazib olishni rejalashtirishning grafik 
ilovalari ham bo’ladi, bular orasida quduqlar fondlari xaritalari va neft-gaz 
uyumlarining ishlatish holati aks etgan xaritalari birinchi darajali ahamiyatga egadir. 

---

358