«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

7.31-rasm. R
n
 (R
s
, R
g
) parametrlari bilan jinsning 
neftga, suvga, gazga to’yinish koeffisientlari (k
n 
, k
s
, k
g
) oralig’idagi bog’liqlik:
1 – qum-
gilli jinslar; 2 – karbonat jinslar (Arshie bo’yisha); 

– jinsning solishtirma elektr qarshiligi; 

n
- neftga to’yingan jinslarning solishtirma elektr qarshiligi; 

g
– gazga to’yingan jinslarning 
solishtirma elektr qarshiligi; 

s
– 100% suvga tuyingan jinslarning solishtirma elektr qarshiligi; 
r
n
– qarshilikning ortish koeffisienti
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8-bob.
NEFT-GAZLI QATLAMLARNING ENERGETIK

---

194 
XUSUSIYATLARI 
 
Qatlam energiyasining asosiy manbalariga quyidagilar kiradi: chekka suvlar, 
qatlam osti suvlari, gaz va gaz qalpog’i bosimi; eritmadan gaz ajralib chiqishi paytida 
neftda erigan gaz bosimi; og’irlik kuchi; qatlam va uni to’yintiruvchi neft, suv va gaz 
tarangligi va b. Bu kuchlar alohida-alohida yoki birgalikda namoyon bo’lishi 
mumkin. 
8.1. QATLAMNING BOSIMI 
 
Neftli qatlamning energetika resurslari undagi mavjud bosim bilan tavsiflanadi. 
Bosim qancha yuqori bo’lsa, boshqa bir xil sharoitlarda energiya zaxirasi ko’p va 
neft zaxirasidan shunchalik to’liq foydalanish mumkin bo’ladi. 
Neft uyumini ishlatish jarayonida energetika resurslarining talaygina qismining 
kamayishi kuzatiladi, neftning hali katta qoldiq zaxirasi bo’lishiga qaramay, uning 
qatlam bo’ylab quduq tubi tomon harakatlanishi sekinlashadi va oqibatda uyumdagi 
mavjud neft zaxirasini to’liq chiqarib olishning iloji bo’lmaydi. 
Neft va gazni qatlam bo’ylab, quduq tomon harakatlantiruvchi kuch 

bu quduq 
tubi bosimi hamda qatlam bosimlari orasidagi farqdan hosil bo’lgan kuchdir. 
Bir uyumning turli nuqtalaridagi qatlam bosimi qiymatlari har xil bo’ladi. Ular 
konni ishlatish jarayonida vaqt o’tishi bilan o’zgarib turadi. Neft va gaz uyumlarining 
zaxiralarini hisoblash, loyihalash, shuningdek, ishlatish va nazorat qilish uchun 
quyidagi bosim turlari o’rganiladi: 
1) qatlam bosimi 

qatlamning ishlayotgan qo’shni burg’ quduqlarining 
depressiya voronkasi ta’siridan holi bo’lgan ma’lum bir nuqtasidagi bosim. 
2) qatlamning boshlang’ich bosimi 

qatlamdagi statik muvozanat buzulgunga 
qadar, ya’ni quduqning ushbu qatlamni ochib, undan sezilarli miqdorda qatlam 
flyuidini chiqarib olgunga qadar mavjud bo’lgan bosimi. 
3) qatlamning joriy statik bosimi, yoinki quduqda nisbiy statik muvozanat 
o’rnatilgandan so’ng, quduq tubidagi u yoki bu vaqt holatiga ko’ra o’lchangan statik 
bosim. 
4) quduqning dinamik bosimi 

ishlayotgan quduqning tubidagi o’lchangan 
bosim. 
5) qatlamning dinamik bosimi 

ishlayotgan qatlam bosimi yoki ishlayotgan 
quduq tubida statik muvozanat yo’q sharoitdagi bosim. 
Haqiqiy qatlam bosimini aniqlash murakkabligi bois quduq tubi bosimi 
o’lchami qiymatini odatda 
qatlam bosimi
deb yuritiladi. 
Yonma-yon ishlayotgan quduqlardan biri to’xtatilgandan so’ng, unda o’lchangan 
quduq tubi statik bosimi aslida qatlamning dinamik bosimi hisoblanadi. Bu boshqa 
quduqlar ishlashini davom ettirayotgani va qatlamda mutlaq statik muvozanat 
o’rnatilmaganligi bilan izohlanadi. Qatlamning odatdagi statik bosimini aniqlash 
uchun uyumda ishlatilayotgan barcha quduqlarni to’xtatish lozim bo’ladi. Lekin bu 
vazifa amalda deyarli bajarilmaydi. SHuning uchun ham nisbiy statik muvozanat 
o’rnatilgan va ishlashi to’xtatilgan quduqlarda o’lchangan bosimni bundan buyon 

---

195 
shartli ravishda qatlamning