16-Mavzu: “MULOQOTVASHAXSLARAROMUNOSABATLAR”.
Muloqot - shaxslararomunosabatningasosidir.
Muomalaningpsixologikasoslari.
Muloqotningpsixologikta’sirvositalari.
Muloqottaktikasivausullari.
Odamlarnibir-birigaintilishiganimamajburqiladi? Nimauchuninsono‘zigamosbo‘lganmuhitnizo‘rberibqidiradi? Nimauchunuyuragidagidardivaxissiyotlarinikimgadirto‘lib –toshibgapiribbergisikeladi? SHaxso‘ziningfikrlari, taassurotlari, engachinarlivaalamlihamdaqiziqarlikechinmalarinikimdirdildantinglashiniistaydi. Nimauchuninsono‘zining “Men”ihaqidagisir-asrorlarini, ruhiydunyosiniochibtashlashniyaqqolnamoyonqiladi? Nimauchunbizmuloqotlido‘st, o‘rtoqvasuhbatdoshizlaymizyokinimauchunbizboshqalarbilanmuloqotgamuhtojmiz?
Mulqotnima – bizningrivojlanishimizjarayonidagi, maishiyhayotimizdagiodatiyshart-sharoitmiyokiajralmasehtiyojlarimizmi?
“Odam – odambilantirik” degangapota-bobolarimizdanqolganko‘hnahaqiqatdir. Ammoharbirodamo‘zibirolambo‘libyaralganvahechkimhechqachonbirovgaaynano‘xshamaydi. Bizbirovlargao‘xshamaganimizuchunhamxoxish-istaklarimiz, yaxshivayomonfikirlarimizturlichadir.
SHaxsdagiengchuqurjoylashganpsixologikqatlamlarmuloqatorqalishakllanadi.
Muloqatningquyidagiasosiyvazifalarimavjud:
axborotalmashinish;
aloqao‘rnatish;
turtki;
o‘zarotushunish;
ma’naviy-ahloqiysifatlarnitarbiyalash.
Muloqotmuomalaningmuhimtarkibiyqismihisoblanib, motivatsiyadamotivqandayahamiyatkasbetsa, uhamshundaymuhimrolo‘ynaydi.
Muloqotninguchtaasosiyo‘zviytomonimavjud:
1) MuloqotningKOMMUNIKATIVtomoni – bundaaxboroto‘zatishvaodamlarbir-biribilanmuloqotgakirishishijarayonidamuomalaningmuhimvositasihisoblanmishtilgavauningamaliyifodasibo‘lgannutqfaoliyatigabevositamurojaatqiladi.
2) MuloqotningINTERAKTIVtomoni – bundamuloqotgakirishuvchilarningo‘zarota’siri, ularningnutqfaoliyatidaginafaqatso‘zorqalifikralmashinuvi, balkixatti-harakati, hulq-atvoribilano‘zarota’siro‘tkazish, ta’sirlanishdaniboratdir.
3) MuloqotningPERSEPTIVtomoni – bundamuloqotgakirishuvchilaro‘zarobir-birlariniidrokqilishi, ya’niinsonniinsontomonidanidrokqilishiyuzagakeladi.
Muloqotjarayonidaquyidagivositalarmuhimahamiyatkasbetadi:
Til – muloqotuchunishlatiladiganso‘zlartizimi.
Intonatsiya, hissiyifodalash.
Mimika, poza, qarash.
Jestlar
Masofa (15-40 –intim, 70-80 –do‘stona, 120-150 -hurmat).
Kompetentlik – boshqaodamlarbilanzaruraloqalarnio‘rnataolishvaunishuruhdasaqlabqolishqobiliyatidir. Samaralikommunikatsiyauchunmuloqotpredmetivavaziyatnivahamkorlarningo‘zarotushunishlarigaerishishlozim.
Muloqotquyidagiturlardaamalgaoshiriladi:
shaxslararo;
guruhli;
jamoaviy;
ommaviy .
2. Muomalaijtimoiypsixologikvoqeliksifatidashundayko‘rinishgaegaki, uningyordamidaodamlarbir-birlaribilano‘zaropsixikjihatidanaloqagakirishadilar, axborotalmashadilar, bir-birigata’siro‘tkazadivata’sirlanadilar, tushunadi, muayyanobrazyaratadihamdao‘zimkoniyatlarinianglaydilar.
Muomalaumumiypsixologiyaningasosiykategoriyalaridanbiribo‘lib, o‘zichigashaxslararomunosabatlarningengmuhimmexanizmlarinivaqonuniyatlariniqamraboladi.
Muomalainsontaraqqiyotininggenezisixisoblanmish, o‘yinfaoliyatiniyuzagakeltiruvchi, harakatlantiruvchi, ma’naviyehtiyojlarniqonduruvchita’limninghamkorlikfaoliyatiningboshqaruvchisi, ijtimoiyishlabchiqarishningnegizisanalmishmehnatfaoliyatiningmoddiy , iqtisodiystimulidir.
Muomalamuvaffaqqiyatiningnegizishaxsningruhiydunyosi, ehtiyojlari, motivatsiyasi, xarakterxislatlari, individual –tipologikxususiyatlari, e’tiqodivaaql-zakovatiningrivojlanishihisoblanadi.
Muomalako‘pqirralito‘zilishgaegabo‘lib, uningmohiyatiodob-ahloq, odatlar, ko‘nikmavamalakalar, hamkorlikfaoliyati, ob’ektivvasub’ektivmunosabatlar( rahbaolik, tobelik) hamdasub’ektivmunosabatlar – simpatiya (ichdanyoqtirish), antipatiya (ichdanyoqtirmaslik), empatiya (hamdardlik, odamlaro‘rnigao‘ziniqo‘yabilish), eyfariya (o‘taquvonch, armon, negizidashaxslararomunosabatlaro‘rnatila, axborotalmashinadivao‘zarota’sirvujudgakeladi.
3. Psixologikta’sir – buturlivositalaryordamidainsonlarningfikrlari, xissiyotlarivaxatti-harakatlarigata’sirko‘rsataolishdir.
Psixologikta’sirningasosanuchtavositasimavjud:
Verbalta’sir – buso‘zvanutqimizorqaliko‘rsatadiganta’sirimizdir. Bundagiasosiyvositalarso‘zlarimizdir. Nutqjarayonidaodamo‘zidagibarchaso‘zlarzahirasidanfoydalanib,engta’sirchanso‘zlarnitopibsherigigata’sirko‘rsatishnihohlaydi.
Paralingvistikta’sir – bunutqningatrofidaginutqnibezovchi, unikuchaytiruvchiyokisusaytiruvchiomillar.Bunganutqningbalandyokipasttovushdaifodalanayotganligi,artikulyasiya,tovushlar, duduqlanish, yo‘tal, tilbilanamlgaoshiriladiganxarakatlar, nidolarkiradi. SHungaqarab,masalan, do‘stimizbizgabirornarsaniva’daberayotganbo‘lsa, bizuningqaydarajadasamimiyliginibilibolamiz.
Noverbalta’sir – uningma’nosinutqsizdir. Bungasuhbatdoshlarningfazodabir-birlariganisbatantutgano‘rinlari, holatlari(yaqin, o‘zoq, intim), qiliqlari, mimika, pantomimika, qarashlari, bir-birinibevositahishisqilishlari, tashqiqiyofasikiradi. Ularningmuloqotmuloqotjarayoniniyanakuchaytirib, suhbatdoshlarningbir-birlariniyaxshiroqbilibolishlarigayordamberadi
Muloqotjarayonidagixarakterlinarsasho‘qi, suhbatdoshlarbir-birlarigata’sirko‘rsatishmoqchibo‘lishganda, dastavvalnimadeyish, qandayso‘zlarvositasidata’siretishnio‘ylarekan. Megrabyanformulasibo‘yicha: verbalta’sir 7%, paralingvistikta’sir 38%, noverbalta’sir 58%nitashkiletadi. YAnamuloqotdata’siningtashabbuskorigavata’sirningadresatigahammuhimahamiyatgaega.
Muloqottaktikasiquyidagiko‘rinishlardaamalgaoshiriladi:
Muloqotnibalanddanqurish;
Muloqotnipastdanqurish;
Muloqotniyonma-yonqurish;
Muloqotdaqatnashmaslik.
Muloqotniamalgaoshiraturib, uningquyidagikodekslaridanhardoimqurolsifatidafoydalanishlozim.
Samimiylikkodeksi. O‘zgalarniqiziqishlarigasamimiymunosabatdabo‘l!
Qo‘llab-quvvatlashkodeksi. O‘zgalarnitingla!
Simpatiyakodeksi. Muruvvatlivaochiqbo‘l!
Muloqotningquyidagiusullarimavjud:
Avtoritarmuloqot.
Demokratikmuloqot.
Liberalmuloqot.
Muloqotusullariniqo‘llashbilanbarobaruningprinsiplarigarioyaqilishhammuhimahamiyatgaega.
Kooperativprinsipi: o‘zarotashkiletilgansuhbatdao‘zimkoniyatlariniishgasolish.
Axborotningetarlibo‘lishi: ushbuvaziyatuchunko‘phamozhamgapirmaslikkerak.
Axborotningsifatliligi: aldamaslikkerak.
YAxlitlilik: mavzudanchetgachiqmaslik, qandaybo‘lsashundayqabulqilaolish.
Do'stlaringiz bilan baham: |