«Psixologiya»so‘ziikkitagrekso‘zlaridan - «psyche»- jon, ruhva«logos» -ta’limot, ilmso‘zlaridaniboratbo‘lib, an’anaviyma’nodainsonruhiydunyosigaaloqadorbarchahodisalarvajarayonlaruningpredmetinitashkiletadi.2
XXasrdainsoniyattexnika, elektronikavaboshqashungao‘xshashmurakkabtexnologiyalarniyaratganganibilanxarakterlansa-da, vaqtikelganda, shundayxolatgaduchkelamizki, murakkabelektrontexnikaniyaratgano‘taaqlliinsono‘zivao‘ziatrofidagilarningruhiykechinmalarinito‘g‘ribaholayolmasligisababli, o‘zininochorvakuchsizsezishimumkinliginihayotisbotladi. XXI asrdajudako‘plabdavlatlardabo‘lganikabidunyoxaritasidamunosibo‘rinolganmustaqilO‘zbekistondahambarchasohalardatubislohotlarboshlandi. Buislohotlarningbarchasiinsonomiliniharqachongidanhamyuqorisaviyagako‘tarib, uningkuchi, idroki, salohiyati, ruhiyhamdama’naviybarkamolliginibevositataraqqiyot, rivojlanishvasivilizatsiyabilanuzviybog‘ladi. Bundaninsonvauningmukammalligi, o‘zustidaishlashi, o‘zmukammalligixususidaqayg‘urishimuammosiharqachongidanhamdolzarbmasalagaaylandi.
Insonpsixologiyasinibilish, o‘ztaraqqiyotinivaiqtidorinitashkiletishnibilish, harqandayyoshdavrdahamoptimalravishdaishgayaroqlilikni, turlio‘zgarishlargapsixologikjihatdantayyorliknita’minlash, yangichafikrlashvatafakkurqilish, ro‘yberayotganjarayonlarniob’ektivvato‘g‘riidrokqilishqobiliyatinirivojlantirishmuammosiniilgarisurdi.
Psixikjarayonlarvashaxsningpsixikxususiyatlarihamodamningmavjudfaoliyatijarayonidanamoyonbo‘ladi.
SHuninguchunpsixoloigyafaniinsonnibarchadavrlarningturlifaoliyatlaridao‘rganibboradi. Zero, insonshaxsiningmohiyatibarchaijtimoiymunosabatlaryig‘indisidaniboratdir.
Psixologiyanio‘rganishodamnipsixikahaqidagivapsixikhayotningxilma-xilhodisalarihaqidagibilimlarbilanboyitibginaqolmay, shubilanbirgainsonningaqliyfaoliyatinihamo‘stirishgayordamberadi, yangibilimlar, ko‘nikmalarnitezroqegallash, yanginazariyvaamaliyvazifalarnito‘g‘rihalqilishqobiliyatinishakllantiradi, o‘zfikrlarininutqdato‘g‘riifodalaybilishidao‘zifodasinitopadi.
«Psixologiya» so‘ziikkitagrekso‘zlaridan - «psyche» - jon, ruhva «logos»- ta’limot, ilmso‘zlaridaniboratbo‘lib, an’anaviyma’nodainsonruhiydunyosigaaloqadorbarchahodisalarvajarayonlaruningpredmetinitashkiletadi.3Psixologiyabo‘yichaadabiyotlardauningpredmetiniqisqachaqilib, psixikadir, debta’rifberishadi. Psixika - buinsonruhiyatiningshundayholatiki, utashqiolamni (ichkiruhiyolamniham) onglitarzdaaksettirishimizni, ya’nibilishimiz, anglashimiznita’minlaydi. Lekinbuqisqata’riflardanpsixikagaaloqadorjarayonlarongningaksettirishshakllariekan, deganyuzakixulosagakelishnoto‘g‘ribo‘ladi. CHunkiinsonpsixikasivauningruhiyolamigaaloqadorhodisalarvajarayonlarshuqadarmurakkabvaxilma - xilki, bizba’zano‘z-o‘zimiznihamtushunmayqolamiz. SHuninguchunhamodamlarningbilimdonliginafaqattashqiolamdaro‘yberayotganob’ektivhodisalarmohiyatigaaloqadorbilimlarmajmuigaegabo‘lishbilan, balkihayotdamunosibo‘rinegallash, o‘zichkiimkoniyatlarivasalohiyatidansamaralifoydalanganxoldafaoliyatinioqilonatashkiletishningbarchasirlaridanboxabarbo‘lish, o‘zigavao‘zgalargata’sirko‘rsatishningusullarinibilishvaulardano‘zo‘rnidaunumlifoydalanishninazardatutadi.
SHundayqilib, psixologiyafanio‘rganadiganjarayonlarvahodisalarmurakkabvaxilma-xil. Ularnio‘rganishningikkijihatibor: birtomondan, ularnio‘rganishqiyin, ikkinchitomondanosonham. Oxirgijihatixususidashuniaytishmumkinki, buhodisalarbevositabizningo‘zimizdaberilgan, ularniuzoqdanqidirish, mavhumanalogiyalarqilishshartemas, boshqatomondan, ularo‘zarobir - birlaribilanbog‘liqbo‘lganumumiyqonuniyatlarvatamoyillargabo‘ysunadi.
Demak, psixologiyaningpredmetikonkretshaxs, uningjamiyatdagixulq - atvorivaturlifaoliyatlariningo‘zigaxostomonlaridir4, debta’riflashmumkin.
Psixikaningturlishakllardako‘rinishlari: psixikjarayonlar, psixologikxolatlar, xususiyatlarmavjudbo‘lib, psixikaksettirishbirqatorxususiyatlaribilanajralibturadi, ya’nishaxsindividualligiorqalinamoyonbo‘ladi; shaxsningfaoliyatijarayonidayuzagakeladi; atrofdagivoqeliknito‘g‘riaksettirishimkoniyatiniberadi.
Psixologiyafaniningmaqsadihaminsonnio‘z-o‘zinianglashivaatrof-muhitbilano‘zmutanosibmunosabatlarinio‘rnatishvaunikamoltoptiruvchiomillarnianiqlashdaniborat. SHuningdek, Psixologiyaningboshmaqsadibu – xulqatvornioldindanko‘rabilishvauningsabablarinitushunishdir. Oldindantaxminlarqilishqismanqiyin, chunkiodamlarxarxilvaturlixolatlarniturlichaqabulqiladilar. Individualfarqlar – odamlarorasidagijismoniyyokipsixologikxajmlarbo‘yichafarqlardir.5Individualfarqlarsababli, bizdoimoxamkimagressiv (tajovuzkor) vakimishniyaxshibajarishinioldindantaxminqilaolmaymiz. Aytishmumkinki, misoluchun, ongsinovibo‘yichayuqoriballolganodamlar, o‘rtachahisobdamaktabdayaxshio‘qiydi. Ammo, harbirinsonaynanqandayxarakatqilishixaqidaaniqtaxminlargaegabo‘lmaymiz6.
Psixikavauningnamoyonbo‘lishshakllari. Psixika - (yunon psychikos - ruhiy, jongaoid) miyaningaksettirishfaoliyatibo‘lib, ukishininnghayotsharoitlaribilanbelgilanadivaob’ektivolamnialohidayo‘sinda (sezgi, idrok, tasavvur, fikr, hissiyot, irodaviyharakatlarkabiformalarda) aksettirishqobiliyatigaegabo‘lganalohidaxususiyatdir.
|
Psixika7 - buyuqoridarajadatashkiletilganmaterianing (miyaning) xususiyati, voqelikniaksettirishivashakllantirilayotganobrazasosidasub’ektningfaoliyatinivahulqinimaqsadliboshqarilishihamdir.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |