IV
bosqich
|
Psixikaninganiqfaktlarini, qonuniyatlarinivamexanizmlarinio‘rganuvchipsixologiya
|
Ilmiypsixologiyaningzamonaviybosqichlari
|
Psixologiyatarixidapsixologlaruchunahamiyatlivaqiziqarlibo‘lganmasalalarnitahlilvabaholashjarayonidaturliyondashuvlaryuzagakelib, insonxatti-xarakatinio‘rganishuchunmavjudtexnologiyalarasosidaushbuilmiyyondashuvlaryanadashakllanibbordi. (Benjamin&Beyker 2004)17.
Psixologikyondashuvlar
|
Tasnifi
|
Muhimxissaqo‘shgantarafdorlar
|
Strukturalizm
|
psixologiktajribaningasosiyelementlariniyoki “tuzilmalarini” aniqlashuchunichkikuzatishusulidanfoydalanadi
|
VilgelmVundt, EdvardB.Tinchener
|
Funksionalizm
|
negaxayvonlarvainsonlarningxozirdaegabo‘lgan, xususanishlabchiqilganpsixologikjixatlarinitushunishuchunxarakatqiladi
|
UilyamDjeyms
|
Psixodinamik
|
xatti-xarakat -xarakatnibelgilashdabizningongsizfikrlarimiz, xis-tuyg‘ularimizvaxotiralarimiz, xamdaertabolaliktajribasidanrolyaratadi
|
ZigmundFrod, KarlYUng, AlfredAdler, ErikErikson, KarenXorni
|
Hatti-xarakat -harakatgaoid
|
ongniob’ektivtarzdao‘rganishgaimkonbermaydiganasosgatayanadi, vashuninguchunpsixologlarxatti-xarakat -xarakatnio‘rganishdao‘zetiborlarinicheklashlarikerak.
|
DjonB.Uotson, B.F.Skinner
|
Biologik
|
biologiyaninginsonxatti-xarakat -xarakativaruxiyjarayonlaridagiroligatayanadi (genetikasi, nevrotransmiterlari, gormonlarvamiya)
|
MayklGazzaniga
|
Gumanistik
|
Etiborshaxsiyo‘sishiuchunshaxsningsaloxiyatigaqaratiladi
|
KarlRodjers, ArbaxamMaslou
|
Kognitiv-onggaoid
|
Idrok, tafakkur, xotira, vaxukm, shujumladan, ruxiyjarayonlarnio‘rganishgabag‘ishlangan
|
GermannEbbingxaus, SerFrederikBartlett, DjinPiget
|
Ijtimoiy-madaniy
|
ijtimoiyvaziyatlarvamadaniqtlarningodamlaro‘zlarinifikrlashvaxatti-xarakat -xarakatta’siridaqandaytopishlarixaqidagita’limot
|
FritsXeyder, LeonFestinger, StenliSHaster
|
Evolyusiyagaoid
|
xulqvaruxiyjarayonlarningasosisifatidamoslashuvivasaqlabqolishinio‘rganadi
|
CHarlzDarvin, DevidBass, RichardDovkins, StivenPinker
|
Zamonaviyjahonpsixologiyasiningyo‘nalishlarigakeladiganbo‘lsak, uningushbuko‘rinishlarimavjud:
Bixeviorizm – psixologiktadqiqotpredmetisifatidafaqathulqvauningtashqivaichkistimullargabog‘liqligiko‘riladi. Bixeviorizmpsixikvoqea-xodisalarniilmiytadqiqetishniinkoretadi. BixeviorimasoschisiamerikalikolimD.Uotson (1878-1958).
Neobixeviorim – XXasrning 30- yillaridabixeviorizmdankeyinpaydobo‘lganyo‘nalish. Xulqniboshqarilishidapsixikholatlarningfaolrolinitanolishibilanta’riflanadi.Namoyandalari: amerikalikpsixologlarE.Tolmen (1886-1959), K.Xall (1884-1952), B.Skinner (1904y.- )
Geshtaltpsixologiya -XXasrningboshlaridapsixologiyafaniningochiqinqirozidavridaGermaniyadapaydobo‘lgan. Assotsiativizmgaqarshigeshtaltpsixologiyapsixikjarayonlariningtashkiletilishidavaularnikechishiqonuniyatlarivadinamikasidatizimlilikvayaxlitlilikniustunqo‘yishgan. Namoyandalari: M.Vertgeymer (1880-1943), V.Keller (1887-1967), K.Levin (1890-1947).
Gumanistikpsixologiya – insono‘zoldigakamolotgaetishgavabungaerishishnimaqsadqilganyuqoridarajadama’naviymavjudotsifatidaqaraladi. XXasrningbirinchiyarmidaAQSHdapaydobo‘lgan. Psixologlar: G.Olport (1897-1967), A.Maslou (1908-1970), K.Rodjers (1902-1987).
Freydizm – avstriyalikpsixiatrvapsixologZigmundFreyd (1856-1939) nomibilanbog‘liqbo‘lganta’limot. Psixoanalizdantashqari (g‘oyalarvatushlarta’biriniizohlashvaboshqaongsizpsixikvoqealarning, hamdaturliruhiykasalliklarnitashxisetishvadavolashmetodlarini), shaxsnazariyasini, insonvajamiyatmunosabatlariga, insonnipsixoseksualrivojlanishiningbosqichlarito‘g‘risidagig‘oyalarmajmuyinio‘zichgaolgan.
Neofreydizm – Z.Freydningpsixoanaliziasosidatashkiltopganta’limot. Buta’limoto‘znamoyandalaritomonidanshaxsningshakllanishidajamiyatningahamiyatlirolinitanolishvainsonningijtimoiyhulqinio‘rganishdaorganikehtiyojlargayagonaasossifatidaqarashdanboshtortishlaribilanifodalanadi.
Hozirgikundagipsixologiyaningasosiymasalalariqatoriga: Rivojlantirishnuqtainazaridanshaxsxul-atvorining, xis-tuyg‘ularivamotivlariningyashirinasosiysababalarinio‘rganishgaqaratiladi. Bunda: xulq-atvorganisbatantashkiliyyondashuv, gumanistikyondashuvvakognitivistiqbolgaqarabjadalrivojlanibbormoqda. Bilishjarayonlariningmiyafaoliyatibilanuzviyhamkorlikholatihamo‘rganilishihozirdaahamiyatlidir18.
Psixologiyaningfiziologikasoslari. Psixikaninngmoddiyasoslarito‘g‘risidafikryuritilganda, engavvalo, umiyaningxususiyatidir. Organizmningpsixikfaoliyatitananingko‘pmiqdordagia’zolariningyordamibilanishgatushadi. A’zolarningba’zibirlarita’sirotlarniqabulqilsa, boshqalariularnisignallargaaylantiradivaxatti-harakatlarningamalgaoshishininazoratqiladi.
Organikolamningmikroorganizmdantoinsongaqadarbirnechao‘nmillionyildavometganevolyusiyasidavomidaxatti-harakatlarning, xulq-atvorningfiziologikmexanizmlariuzluksizravishdamurakkablashib, tabaqalanib, buningoqibatidaorganizmmuhitningo‘zgarishlarigatezreaksiyaqiluvchan, moslashuvchanxususiyatkasbetibborgan. Jumladan, nervsistemasiningasosiyunsurlarinervhujayralarihisoblanib, ularningfunksiyasiko‘zg‘atishdir. Neyronhujayratanachasidan, dendritdan, aksondantashkiltopadi19.
Do'stlaringiz bilan baham: |