Bilishjarayonlari
Insonongibirqarashdayaxlitnarsa, aslidauayrimalohidajarayonlardaniborat. Ongmuhimchunki, uko‘pinsonxulqigatasirqilishdamuhimaxamiyatgaega. Ongmuvaffaqiyatli, ta’lim, kasb-xunar, iqtisodiyvaijtimoiynatijalaribilanbog‘liqbo‘ladi. (SHmit&Xanter, 1998, Visvesvaran, &Dilchert, 2005)56.
|
VeraFerodoronaSmidt57
(1889-1937)
Psixolog
|
|
(Research scientist at the U.W. Human Interface Technology Laboratory Affiliate Faculty at the U.W. Dept of Psychology, and Dept of Radiology)58.
|
|
XanterXoffman
Psixologiyafanlaridoktori
|
SHuninguchunhamatrof-muhitni, o‘zimiznibilishimizgaimkonberuvchiongnio‘rganishuchununialohidapsixikjarayonlargabo‘libo‘rganaboshlaganlar. Bujarayonlar - sezgilar, idrok, xotira, diqqat, tafakkur, nutqvaboshqalardir. Bujarayonlarshuqadarbir-birlaribilanbog‘liqki, biriniikkinchisiztasavvurqilishningo‘ziqiyin. Masalan, ko‘ribidrokqilibturgannarsangiznifikrlamayko‘ringchi, uningmohiyatinibilasizmi? Diqqatbilanko‘rganyokio‘qigantekstingiznieslabqolasiz. YOkibirornarsato‘g‘risidafikrlashuchunbizgabirvaqtdahamilgarigiidrokobrazlari, hameslabqolishmahoratimiz, hamichkinutqimiz, irodamizvadiqqatkerakbo‘ladi. Hattoki, tasodifanqo‘limizgakiribketganzirapchagaberganreaksiyamizhamemotsiyalardantashqari, o‘shanarsaningbuerdaqandaypaydobo‘lganligikabiqatortafakkurjarayonlarinikeltiribchiqaradi.
Murakkabkompyutertexnikasichiqqandankeyinodamningo‘zpsixikjarayonlarigaqiziqishiyanadaortdi. Endima’lumotlarniqabulqilish (an’anaviyidrokdebataluvchijarayongao‘xshash), ularniqaytaishlash (tafakkurgao‘xshash) vaunisaqlash (xotira) haqidako‘pgapiradiganbo‘libqoldik. Lekinbuinsondagitabiiyjonlijarayonlarahamiyativatarbiyasimasalasiniyanadayuqoriko‘tardi.
Psixologiyasohasidaeksperimentalishlarningmuvaffaqiyatliamalgaoshirilishiaslidainsonpsixikasikompyuterdanko‘ramurakkabligivaodamanglaganma’lumotlaridanko‘proknarsalarniidrokqilib, qabulqilishiniisbotladi. Masalan, maxsusasboblaryordamidaaslidaodamko‘rmayotgan, hisqilmayotganjudakuchsizsignallarhamfiziologikreaksiyalarnikeltiribchiqarayotganligiqaydetildi. Masalan, shunarsaaniqlanganki, odamkinoko‘rayotgandabirsekundda 24 kadrniidrokqiladivabirortasvirko‘zo‘ngidagavdalanadi. Psixologlarshundayeksperimentqilishdi: kunlarningbiridao‘zigaxostasvirnamoyonetildi. 24 takadro‘rniga 25 kadrberib, o‘sha 25-kadrda «Koka - kolaiching» deganyozuvberildi. Tabiiy, oddiyidrokbubittakadrniilg‘amaydi. Lekinkinoteatrbufetidaushbuichimlikniichishkadrdankeyin 18 foizgaoshgan. Demak, aslidaongbuma’lumotniqabulqilgan, lekinrealanglash, oydinlashuvro‘ybermaganekan.
Analogikholatxotiramizdahamtez-tezro‘yberadi. Kimnidiruchratibqolamizda, o‘ylanamiz: qaerdako‘rganekanman? Hecheslolmaysiz, lekinyuzi, ko‘zivaboshqasifatlaritanishday. Bunihamshundayizohlashlozimki, odamko‘rgan-kechirganlariaslidamiyadasaqlanadi, bizongsohasigaayrimlariniginachiqaraolamiz. Faqat, kasalbo‘libyokibirornarsadanqattiqtashvishgatushganimizdakallamizgaharxiluy-fikrlarkelaveradi. O‘shalaraslidabornarsalarningbeixtiyortiklanishi.
Ongdagima’lumotlarningaslidamiyamizdagilardankamliginingasosiysababi - odamharqandayma’lumotnisaralab, tanlabqabulqiladi,o‘ziuchun «ahamiyatsiz» debbaholagannarsagadiqqathamqilmaydi, eslabqolmaydiham. Uo‘zongidabarchamavjudma’lumotnio‘zigaxostarzdaqaytaishlaydi, o‘zgartiradi. SHuninguchunhamharbirinsono‘zigaxosvaqaytarilmasdir - individualdir, deyiladi. Bilishjarayonlardagiindividualliksabablarinitushunishuchunengmuhimbilishjarayonlaribilantanishamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |