Oʻzbekistondagi shahar

Samarqandni oʻrganilishi va tadqiqi
Samarqandni arxeologik jihatdan oʻrganish ishlari XIX asr oxirlarida boshlangan edi. 1895-
yilda sharqshunos olim V.V.Bartoldning tashabbusi bilan tuzilgan „Turkiston arxeologiya
havaskorlari toʻgaragi“ aʼzolari Samarqanddagi Afrosiyobni koʻp asrlar xazinasi deb qarab,
unda keng koʻlamdagi arxeologik qazishma ishlarini olib bordilar. 
Vasiliy Vyatkin
,
N.I.Veselovskilar oʻtkazgan arxeologik qazishmalar natijasida turli xildagi qadimiy buyumlar
topilib muzeyga berildi. 1908-yilda V.L.Vyatkin Samarqand chekkasida joylashgan 
Ulugʻbek
rasadxonasining
 oʻrnini aniqladi va qazish ishlarini oʻtkazdi. Natijada rasadxona harobasi
hamda uning yer ostidagi butun qolgan qismi qazib ochildi. Oʻsha davrdan boshlab Oʻrta
Osiyo xalqlarining qad. madaniy merosini oʻrganishda dastlabki qadamlar qoʻyildi. 1912—13,
1929—30 yillarda V.L.Vyatkin, 1912-yil M.Ye.Masson Afrosiyobda qazish ishlarini olib bordilar.
A.I. Terenojkin 1945—48 yillarda S 2500-yillik tarixga ega deb belgiladi; shahar tarixi
davrlashtirildi.
1950-yillardan boshlab Afrosiyobda muntazam arxeologik qazishmalar oʻtkazish, ayniqsa,
1958-yildan V.A. Shishkin rahbarligida, 1966-yildan boshlab esa Ya.Gʻ.Gʻulomov boshchiligida
faollashdi. Afrosiyobni oʻrganish ishlari koʻlamini kengaytirish maqsadida, 1966-yilda doimiy
harakatdagi Afrosiyob kompleks arxeologiya ekspeditsiyasi tashkil etildi. 1970-yilda
Samarqandda Oʻzbekiston Fanlar akademiyasining mustaqil Arxeologiya instituti tashkil
etilishi Samarqanddagi arxeologik qazishmalarni yanada keng koʻlamda olib borishga
imkoniyat yaratdi. Arxeologik qazishmalar natijasida Samarqandning yoshi aniqlandi va 1970-
yilda shaharning 2500-yillik yubileyi keng nishonlandi. 1971—77 yillarda Sh. Toshxoʻjayev,
1978—85 yillarda G.V. Shishkina qazishma ishlarini olib bordilar. Mustaqillik yillarida
arxeologik qazish va ilmiy tadqiqot ishlarining samaradorligini oshirish maqsadida fransiyalik
akademik, sharqshunos arxeologlar Pol Bernar va Frans Grene, oʻzbek arxeolog olimlari prof.
M. Isomiddinov, A.Anorboyev va tadqiqotchi A. Otaxoʻjayevlar bilan hamkorlikda ishladilar.
Natijada, Afrosiyobdagi eng quyi madaniy qatlamlarni oʻrganish jarayonida yer sathidan 10–
15 metr chuqurlikda miloddan avval IX—VII-asr oʻrtalariga oid ashyolar topildi. Bular qoʻlda
yasab rangli naqsh berilgan sopol idishlarning parchalari va shuningdek, guvaladan tiklangan

---

7 metr qalinlikdagi mudofaa devori qoldiklaridir. Afrosiyobning 19 gektarlik ark qismi devor
bilan butunlay oʻrab olingan. Afrosiyobning boshqa joylari ham tekshirib koʻrilganda quyi
qatlamlaridan shunga oʻxshash va miloddan avval IX—VII-asrlarga oid ashyolar topildi.
Afrosiyobdan topilgan ushbu namunalar Fransiyada radiokarbon tadqiqot usulida oʻrganilib,
ular miloddan avval VII-asrga, aniqrogʻi 2750 yoshga taalluqliligi isbotlandi.
Samarqand bunyod boʻlganidan buyon u Oʻrta Osiyoning siyosiy, iqtisodiy va madaniy
hayotida katta mavqega ega boʻlib keldi. Shaharning Buyuk ipak yoʻli chorrahasida
joylashganligi, bu yerda qadimdan hunarmandchilikning shoyi toʻqish, mashhur Samarqand
qogʻozi ishlab chiqarish, kulolchilik, temirchilik, novvoylik, qandolatchilik, badiiy kashtachilik
va boshqa turlari hamda savdosotiq ishlarining rivojiga turtki boʻldi. Samarqandda qadimdan
ravnaq topgan hunarmandchilik turlari mahallaguzarlarning nomlarida saqlanib qolgan, mas.
„Soʻzangaron“ (igna tayyorlovchilar), „Kamongaron“ (oʻqyoy yasovchilar) va boshqa nomlar
hozirgi kungacha yetib kelgan.
Samarqand — aholisining soni va sanoatining koʻlami boʻyicha Oʻzbekistonda yetakchi
oʻrinlardan birida. 1930-yil larda pillakashlik va shoyi toʻqish fabikalari, meva konserva zavodi,
choy qadoqlash fabrikasi qurildi. 1940—70-yillarda Samarqandda „Krasniy dvigatel“, „Kinap“,
tamakifermentatsiya zavodlari, yigiruv fabrikasi, superfosfat zavodi, poyabzal va tikuvchilik
fabikalari, uysozlik kombinati, chinni zavodi va boshqa korxonalar qurib ishga tushirildi.