|
O’zbekistonda va Iroqda ilm fan rivojlanishi
Jo’rayeva Rayhon Sobirjin qizi1
1Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU magistranti
Maqolada O’zbekiston va Iroq Respublikasining fan va ilimning rivojlanish borasida olib borilgan bir qator nazariy va amaliy ishlanmalar tahlili keltirilgan bo’lib, ba’zi tizimlarning funksional o’zgarishlar taqqoslamasi amalga oshirilgan.
O’tkazilgan tahlil va taqqoslamalar asosida tadqiqotning navbatdagi bosqichlari uchun istiqbollar belgilab olingan.
Tayanch so’z va iboralar: Ilmiy tadqiqot, ilmiy faraz, Ilmiy tadqiqotlarning metod va tajribalari
В статье анализируется ряд теоретических и практических разработок в развитии науки в Узбекистане и Республике Ирак, а также сравниваются функциональные изменения некоторых систем.
На основании анализа и сопоставлений определены перспективы следующих этапов исследования.
Ключевые слова: научное исследование, научная гипотеза, методы и эксперименты научного исследования.
The article analyzes a number of theoretical and practical developments in the development of science in Uzbekistan and the Republic of Iraq, and also compares the functional changes of some systems.
Based on the analysis and comparisons, the prospects for the next stages of the study were determined.
Key words: scientific research, scientific hypothesis, methods and experiments of scientific research.
Kirish. Ilmiy tadqiqot - yangi bilimlarni ishlab chiqish jarayoni, bilish faoliyati turlaridan biridir. Unga obʼyektivlik, ishonchlilik, aniqlik xos. Ilmiy tadqiqot hamma shartlarga amal qilib takrorlanganda hamisha birdek natija berishi, bahs etilayotgan masalani isbotlashi lozim. Ilmiy tadqiqot bir-biri bilan bog’langan — tajriba va nazariyadan iborat. Ilmiy tadqiqotning asosiy komponentlari: mavzuni belgilash, mavjud axborotni, tadqiqot sohasidagi shart-sharoit va metodlarni, ilmiy farazlarni oldindan taxlil etish, tajriba oʻtkazish, olingan natijalarni taxlil etish va umumlashtirish, kelib chiqqan farazlarni olingan dalillar asosida tekshirish, yangi fakt va qonunlarni ifodalab berish, ilmiy bashorat yuritish. Ilmiy tadqiqotlarni fundamental va amaliy, miqdoriy va sifatiy, noyob va kompleks tadqiqotlarga ajratish keng tarqalgan. Ilmiy tadqiqotlarning metod va tajribalari fanning oʻzidagina emas, balki koʻpgina iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni qal qilishda ham keng qoʻllaniladi[1].
O’zbekistonda ilmiy tadqiqotlarni shakllantirish tarixi uzoq o’tmishga borib taqaladi. Qadimdan fan, ma’rifat va madaniyat olamining markazlari dastavval ilmparvar, odil, kelajakni ko’zlagan, xalq manfaatlarini o’ylagan shohlar saroylarida yuzaga kelgan. O’zbekistonning ilmiy salohiyati tarixi uning eng yorug’ sarchasmasi bo’lgan «Avesto»ning yozilishidan boshlangan, desak xato bo’lmaydi. XX asr oxirida ilm-fan taraqqiyotining eng muhim va o’ziga xos jihati uning tabiat sirlarini chuqur tanishib borishida, ularni o’rganish natijalarining insoniyat turmush darajasini yaxshilashga yo’llanganligidadir.
Ikki daryo oralig‘idagi Iroq sivilizatsiya beshigi hisoblanadi. Bu shumerlar, akkadlar, ossuriyaliklar va Bobilliklar. Arab islom sivilizatsiyasi gullab-yashnagan paytda Abbosiylar davrida Bag'dod dunyo bilim markaziga aylandi, hamma joydan madaniyat, va ijodkorlik, mutafakkirlar, yozuvchilar va olimlarni jalb qiladi. Iroq aholisi hozirda taxminan 26 million kishini tashkil qiladi. Aholining o'sish sur'ati 2,8% ni tashkil qiladi. Umuman olganda, ta'lim tizimi Iroqdagi 1980-yillarning boshlariga qadar yuqori samaradorlik bilan ishlagan. Oldingi yillarda mamlakat barcha darajalarda yaxshilanishda davom etdi. Ta'lim va deyarli universal boshlang'ich darajaga erishgani 1980 yilda ro'yxatga olingan. Shundan so'ng, yigirma yildan ko'proq vaqt o’tgach yirik urushlar, halokatli harbiy sarguzashtlar va mantiqsiz siyosatlar ro’y bera boshladi. Tizim quyidagi kombinatsiyalar tufayli doimiy pasayib ketdi. Resurslar yetishmadi, chunki davlat mablag’lari harbiy xarajatlar va qarorning boshqa ustuvor yo’nalishlariga yo’naltirildi va ta'lim tizimining siyosiylashuvi o'quv dasturidan tortib, o'qituvchilik, xodimlar qabul qilish siyosatgacha o’z ta'siri ko'rsatdi [2].
Umuman olganda, mavjud boshlang'ich va o'rta ta'lim darajasidagi hozirgi soni bo'yicha o’quvchilar ishonchli taxminlar Ta’lim vazirligi tomonidan YuNESKO, UNICEF va USAID bilan hamkorlikda o'tkazilgan so'rovlar natijasida olingan raqamlarga asoslanadi. Vazirlik tomonidan 2003 yil noyabr oyining birinchi haftasida tashkil etilgan yig'ilishda Amaldagi ta'lim, bu raqamlar diqqat bilan ko'rib chiqildi va barcha tegishli idoralar quyidagi hisob-kitoblar bo‘yicha kelishib olindi:
Fan va texnologiyalar vazirligi 1976 yildan beri aʼzo. Oliy ta'lim va ilmiy tadqiqotlar vazirligi Iroqdagi ilmiy faoliyat uchun milliy soyabon vazifasini bajaradi. U 13 ta universitetni, texnik institutlar qo'mitasini, tibbiyot ixtisosliklari oliy qo'mitasini va 8 ta xususiy (o'z-o'zini moliyalashtiruvchi) kollejlarni o'z ichiga oladi, ular orqali fanning barcha sohalarini ta'minlaydi. Ilm-fan, madaniyat va taʼlim sohalarida ikki tomonlama shartnomalar va hamkorlik dasturlarini imzolash orqali dunyoning aksariyat davlatlari bilan yaxshi aloqalar oʻrnatib kelmoqda. Bir qancha xalqaro tashkilotlarning aʼzosi.
Fan-texnika taraqqiyotining darajasi fanning jamiyatda tutgan o’rni bilan belgilanadi. Uning rivojlanishida ijodning mustaqilligi hal qiluvchi omildir. Ijodiy-ilmiy imkoniyatning yanada ravnaq topishi uchun bir qator vazifalar bajarilishi, muayyan sharoitlar yaratilishi talab qilinadi. Shuning takidlash lozimki, Respublikamizda ilm-fanni rivojlantirishning yangi bosqichi «Fan va texnikani rivojlantirishning davlat siyosati to’g’risida»gi yangi qonunning qabul qilinishi hamda ushbu qonun asosida O’zbekiston Respublikasida fan va texnikani rivojlantirish milliy dasturini ishlab chiqish va uni amalga oshirish bilan belgilanadi. Bu dasturni ishlab chiqishda O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi, Vazirlar Maxkamasi huzurida tuzilgan Muvoqlashtirish kengashi, Patent mahkamasi, Oliy Attestatsiya komissiyasi va ilm-fan borasidagi nufuzli tashkilotlarning ishtirok etishni ko’zda tutish lozim bo’lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
