O’zbekistonda tashqi savdo siyosati holati va tahlili mundarija kirish

Er = (YA – VA) / YA.
Bu erda: Er - soxaning tarif bilan xakikiy ximoyalanganlik darajasi;
YA - bojxona tarifi kiritilgandan keyingi ko`shilgan kiymat;
VA - bojxona tarifi kiritilishidan oldingi ko`shilgan kiymat.
ER = ((3000 + 2250) – 3000) / 3000 =2250 / 3000 = 0,75 yoki 75%
Bu shuni bildiradiki, tayyor avtomobillarga 40% tarif va extiyot kismlarga 25% tarifni joriy kilib, davlat milliy avtomobisozlikni xakikatda 75% tarifli ximoyalanganligini ta`minlaydi.
Protektsianizm siyosatining muxim tamoyili xam shundaki, davlat tayyor maxsulotlarga bojni ko`tarish va yarim tayyor maxsulotlarga esa uning mikdorini pasaytirish orkali tarmokning xakikiy ximoyalanganligini yanada oshiradi.
Agar mamlakatlar bojxona ittifokiga birlashsalar, unda bojxona tarifi, barcha ishtirokchi mamlakatlar uchun ularning savdo munosabatlarida yagona bo`lib koladi. Bojxona tariflari mikdori aloxida mamlakatlar iktisodiyotida va jaxon xo`jaligida yuz berayotgan jarayonlar ta`sirida yuzaga keladi. Jaxonda importga bojxona bojlarining pasayish tendentsiyasi kuzatilmokda va u ikki tomonlama xamda ko`p tomonlama muzokaralar asosida mamlakatlar tomonidan ragbatlantiriladi va nazorat kilinadi.
Bojxona bojlarini joriy qilishni ko`llovchi fikrlarga aksincha bo`lgan muloxazalar xam mavjud. Chunki sanab o`tilgan natijalarga boshqa usullar bilan kamroq yo`qotishlar xisobiga xam erishsa bo`ladi degan fikrlar xam qaysidir darajada asoslidir.
Birinchidan, import ta’riflari iste`molchilar turmush darajasining pasayishiga olib keladi.
Ikkinchidan, import ta’riflari kiritilishi oqibatida ular vositasida ximoya kilinayotgan tarmoklarda resurslar samarasiz sarflanadi.
Uchinchidan, tariflarni kiritish va ular stavkasini belgilash masalasida mamlakat imkoniyatlari xalkaro bitimlar bilan cheklangan.
Miliy ishlab chikaruvchilarni xorijiy firmalar rakobatidan ximoya kilishning mukobil usuli ularga bevosita subsidiya berish xisoblanadi.
Ishlab chikarish subsidiyasining tariflardan afzalligi shundan iboratki, u bir tomondan, milliy ishlab chikarishni S₀ dan S₁ gacha o`sishini ta`minlasa (2 - chizma), ikkinchi tomondan, iste`molning mutlak kamayishiga olib kelmaydi. Chunki, ichki narxlar jaxon narxlaridan kimmatlashmaydi.
Subsidiya sharoitida ishlab chikaruvchilar uchun ichki narxlar darajasi Pd, jaxon narxlari Pw darajasiga teng. SHuning uchun, xakikiy iste`mol xajmi D₀ ga teng. Tarif kiritilgan sharoitda esa u D₁ gacha kamaygan bo`lur edi. Mamlakat farovonligidagi mutlak yo`kotish esa «b» soxasidangina iborat bo`ladi. Ayni paytda ishlab chikarishga berilgan bevosita subsidiyalar ishlab chikarish xarajatlarining samarali taksimlanishini kafolatlamaydi, chunki


P Sd S’d


Subsidiya
Tarif joriy kilgandan keyingi
import
b d
Pd=Pw

Q
S0 S1 D1 D0

Subsidiya joriy kilgandan keyingi import