O’zbekistonda mulkni davlat tasarufidan chiqarilishi va xususiylashtirish: shakllari, yo’llari va usullari Reja: Kirish

Xususiylashtirishning asosiy kursatkichlari ( 2018-yil yanvar-mart xolatiga)³⁰

Hududlar	Xususiylashtirilgan korxona va obhektlar soni		Davlat aktivlarini sotishdan olingan tushumlar
	Birlik	Jamiga nisbatan foizda	Mln. so’m	Jamiga nisbatan foizda
O’zbekiston Respublikasi	213		84953,7	100%
Qoraqolpog’iston Respublikasi	26	12,2	1939	2,3
Viloyatlar		0,0		0,0
Andijon	14	6,6	486,7	0,6
Buxoro	3	1,4	727,1	0,9
Jizzax	5	2,3	774,7	0,9
Qashqadaryo	21	9,9	722,5	0,9
Navoiy	6	2,8	269,8	0,3
Namangan	9	4,2	5879,1	6,9
Samarqand	13	6,1	2557,1	3,0
Surxondaryo	30	14,1	1598,8	1,9
Sirdaryo	9	4,2	318,3	0,4
Toshkent	53	24,9	3570,1	4,2
Farg’ona	6	2,8	2136,3	2,5
Xorazm	13	6,1	708,4	0,8
Toshkent shahri	5	2,3	63265,2	74,5

Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari.

O’zbekistan Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko’maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo’mitasining mahlumotiga ko’ra, 2018 yilning yanvar-mart oylarida 213 ta (dactur doiracidagi va dacturdan tashkari obhektlarni qo’shgan holda) korxona va obhektlar xususiylashtirildi.

Hisobot davrida eng ko’p xususiylashtirilgan obyektlar soni Toshkent viloyatida 53 tani (jami Respublika bo’yicha xususiylashtirilgan obhektlar umumiy sonining 24,9 %), Surxondaryo viloyatida - 30 tani (14,1 %), Qoraqalpog’icton Respublikasida - 26 tani (12,2 %), Qashqadaryo viloyatida - 21 tani (9,9 %), Andijon viloyatida - 14 tani (6,6 %), Xorazm viloyati - 13 tani (6,1 %) tashkil etdi

.

Ommaviy savdolar orqali sotilishi belgilangan davlat mulki obyektlari ( 2020-yil)

Nomi	Xududlar	soni
1	Qoraqalpog’iston Respublikasi	6
2	Andijon viloyati	12
3	Buxoro viloyati	19
4	Jizzax viloyati	17
5	Qashqadaryo viloyati	40
6	Navoiy viloyati	9
7	Namangan viloyati	4
8	Samarqand viloyati	11
9	Surxondaryo viloyati	11
10	Sirdaryo viloyati	10
11	Toshkent viloyati	48
12	Farg’ona viloyati	65
13	Xorazm viloyati	19
14	Toshkent shahri	38

Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari.

Mulkni davlat – tasaruffidan chiqarish va xususiylashtirishning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot uchun ahamiyati

Bu ishlarni amalga oshirishdan ko'zlangan asosiy maqsad qarovsiz holda bo‘lgan bino va inshootlar negizida zamonaviy, raqobatbardosh mahsulotlami tayyorlovchi yangi ishlab chiqarish quvvatlarmi barpo etib, qo'shimcha ish o'rinlarini yaratishdir. Bu esa, o‘z navbatida, bozorlarimizni xaridorgir va import o'mini bosuvchi ko'plab yangi turdagi tovar hamda mahsulotlar bilan boyitish, eng muhimi, aholi bandligini ta’minlash va turmush farovonligini bundanda yuksaltirishga xizmat qiladi.

0‘zbekiston Respublikasi Prezidentinmg 2016-yil 5-oktyabrdagi “Tadbirkorlik faoliyatining jadal rivojlanishini ta’minlashga, xususiy mulkni har tomonlama himoya qilishga va ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to 'g ‘risida”gi farmoni¹ asosida xususiy mulkni va xususiy tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash ulami himoya qilishning muhim yangi bosqichi bo'ldi. Bu farmon asosida Mamlakatimizda bir qator ishlaming bajarilishi muhim vazifa sifatida qo'yildi. Jumladan, Prezidentimiz tomonidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish maqsadida bu sohaga to'liq erkinlik berish, bu yo'lda g'ov bo'lib turgan barcha to'siq va cheklovlami bartaraf etish eng muhim ustuvor vazifalardan biri, deb belgilanmoqda.

_____________________________________________________________

1) 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentinmg 2016-yil 5-oktyabrdagi “Tadbirkorlik faoliyatining jadal rivojlanishini ta’minlashga, xususiy mulkni har tomonlama himoya qilishga va ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to 'g ‘risida”gi farmoni

Shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yi 17-yanvardagi “Tadbirkorlik maqsadlarida foydalanish uchun davlat mulki obyektlarini sotishni jadallashtirish va uning tartib-tamoyillarini yanada soddalashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni¹ xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart sharoitlar yaratish, davlat mulki obyektlarini sotish tartib-tamoyillarini yanada soddalashtirish va bu jarayonni jadallashtirish, ulami xususiylashtirishda byurokratik to‘siqlami bartaraf etish, xususiy mulk qilib sotilgan obyektlarda raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatishni tashkil etishga qaratilgan.

Xususiy mulkka berilgan bunday katta e’tibor iqtisodiyotning turli sohalari va tarmoqlarining jadal va keng rivojlanishi, yangi ish o‘rinlarining ko‘payishiga imkon yaratadi. Bugun hech kimga sir emaski, xususiy mulk va xususiy tadbirkorlik faoliyatining amaliyoti xususiy mulkning davlat mulkiga nisbatan har tomonlama samaradorligini ko‘rsatmoqda. Xususiy korxonalarda sidqidildan mehnat qilishga undaydigan omillar va shaxsiy manfaatdorlik darajasi va eng asosiysi, o‘zining ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatining yakuniy natijasi uchun mas’uliyat hissi butunlay yuqori ekanligi hammaga ma’lum. Bu fikr 2017-2021-yillarga belgilangan harakatlar strategiyasida yanada aniqlashtirildi va rivojlantirildi.

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yi 17-yanvardagi “Tadbirkorlik maqsadlarida foydalanish uchun davlat mulki obyektlarini sotishni jadallashtirish va uning tartib-tamoyillarini yanada soddalashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni

Xulosa

Mulkchilik munosabatlari – shaxsiy, jamoa va davlat manfaatlarini o’zida ifoda etib, ishlab chiqarish omillari va natijalaridan foydalanish borasida kishilar, jamoalar, tarmoqlar, hududlar va davlat o’rtasidagi munosabatlar majmuasidir. Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni moddiy va ma’naviy ne’matlarni o’zlashtirish borasidagi iqtisodiy munosabatlarni o’zida aks ettiradi. Agar mulkchilikning iqtisodiy mazmuni u yoki bu obyektni o’zlashtirish va foydalanish borasida subyektlar o’rtasidagi munosabatlarni bildirsa, mulkchilikning huquqiy mazmuni subyektning obyektga nisbatan bo’lgan munosabatini aks ettiradi.

Mulkni davlat tasarrufdan chiqarish va xususiylashtirish – korxonalar ustav fondida davlat ulushining qisqarishi, ularning investitsion jozibadorligini oshirish va xorijiy investorlarni xususiylashtirish jarayoniga jalb etishni kengaytirishga qaratilgan kompleks dasturdan iborat jarayondir.

2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi doirasida biznes yuritish tartib-taomillarini sezilarli darajada soddalashtirish, infratuzilmani yaxshilash va moliyaviy manbalarni kengaytirish, mulkdan foydalanishni erkinlashtirish, xususiy mulkni daxlsizligini ta’minlash orqali tadbirkorlikning izchil o’sishi ta’minlanmoqda.

Mansabdor shaxslar davlat himoyasida bo’lgan xususiy mulkning daxlsiz ekanligini, har qanday vaj bilan xususiy mulkni, shu jumladan, avval xususiylashtirilgan mulkni olib qo’yish, asosli zaruratsiz mulkni buzib yuborish g’ayri huquqiyligini anglab yetmayapti hamda yer uchastkalarini ajratishda o’zboshimchaliklarga yo’l qo’ymoqda, bu esa mulkdorlarning konstitutsiyaviy huquqlarini himoyalash kafolatlarini kuchaytirish va bunday huquqbuzarliklarga yo’l qo’yganligi uchun ushbu mas’ul shaxslarning javobgarligini oshirishni taqozo etmoqda.

Ko’rsatib o’tilgan kamchiliklar kompleks va tezkor hal etishni, barcha darajadagi davlat organlarining yagona uslubiy rahbarlik ostida o’zaro muvofiqlashtirilgan hamkorlik qilishini, xususiy mulkning ishlashi, yer uchastkalarini realizatsiya qilish, tender savdolarini o’tkazish hamda davlatga tegishli bo’lmagan bino va inshootlarni buzishga oid aniq va lo’nda huquqiy normalarni yaratishni, tadbirkorlik tashabbuslarini qo’llab-quvvatlashni, aholining keng qatlamlarini biznes bilan shug’ullanishga faol jalb etishni talab etadi.

Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlarini yanada kuchaytirish, tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qo’shimcha turtki berish, tadbirkorlik tashabbuslari va loyihalarini qo’llab-quvvatlash, tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy resurslardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, joylarda ijtimoiy qamrov darajasini oshirish maqsadga muvofiqdir

Mulkiy munosabatlarni takomillashtirish quyidagi usullarda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:

- Tub uzgarish uchun real shart-sharoit yaratish- mulkni xakikiy mulkdorlar kuliga berish;

- Ko’p ukladli iqtisodiyot hamda raqobat muxitini yaratish.

2012-2014 yillar mobaynida xususiy mulk mavqeini mustahkamlash, uning daxlsizligini tahminlash, biznes yuritish imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan «Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to’g’risida», «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to’g’risida (yangi tahrirda)», «Tadbirkorlik faoliyati sohasida ruxsat berish tartib-taomillari to’g’risida», «Raqobat to’g’risida», «Oilaviy tadbirkorlik to’g’risida»gi kabi o’nlab qonunlar qabul qilingan.

2017-yildan O’zbekiston Respublikasida mulkning turli shakllarini himoya qilish borasida qonunchilikni rivojlantirib borish natijasida mulkchilik tuzilishida tub o’zgarishlar ro’y berdi, ko’pukladli iqtisodiyot, uning tarkibida xususiy mulk ustuvor ahamiyat kasb etdi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik hal qiluvchi o’rin egalladi, bozorni zarur tovar va xizmatlar bilan to’ldirish, odamlarning daromadlari va farovonligi oshib borishining asosiy manbai, aholi bandligi usishining eng muhim omiliga aylandi.

Foydalanilingan adabiyotlar.

1. 
   0‘zbekiston Respublikasining Qonuni. ≪Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to‘g‘risida≫. (O’zbekiston Respublikasi: qonunlar va farmonlar). O’zbekiston. 1992
   
2. 
   O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yi 17-yanvardagi Farmoni.
   
3. 
   0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003-yil 24-yanvardagi «О’zbekiston iqtisodiyotida xususiy sektoming ulushi va ahamiyatini tubdan oshirish chora- tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni
   
4. 
   0‘zbekiston Respublikasi Prezidentinmg 2016-yil 5-oktyabrdagi “Tadbirkorlik faoliyatining jadal rivojlanishini ta’minlashga, xususiy mulkni har tomonlama himoya qilishga va ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to 'g ‘risida”gi farmoni
   
5. 
   O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yi 17-yanvardagi “Tadbirkorlik maqsadlarida foydalanish uchun davlat mulki obyektlarini sotishni jadallashtirish va uning tartib-tamoyillarini yanada soddalashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni
   
6. 
   B.Y.Xodiyev, SH.SH. SHodmonov. <> TOSHKENT-2017
   
7. 
   Abdulla Abduqodirov, Erkin Shodmonov. “Davlat mulkini xususiylashtirish”. Wikipediada maqola..
   
8. 
   Lex.uz sayti
   
9. 
   ZiyoUz.net kutubxonasi