O’zbekistonda ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasining holatini prognozlashtirish

5. Ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasini prognozlash bosqichlari, ko’rsatkichlari va usullari.

Ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasini prognozlash jarayoni o‘z ichiga bir nechta bosqichlarni oladi.

Birinchi bosqich prognozlashtirilayotgan davrgacha shakllangan struktura tahlili, strukturaviy deformatsiyalar, ularning kelib chiqish sabablari, iqtisodiyotga bunday deformatsiyalarning ta‘sirini, struktura dinamikasida ijobiy tendensiyalarni aniqlashni ko‘zda tutadi.

Ikkinchi bosqichda strukturaviy o‘zgarishlar yo‘nalishlari, strukturaviy deformatsiyalarni yo‘qotish imkoniyatlari aniqlanadi.

Uchinchi bosqichda har bir proporsiyaga ta‘sir etuvchi omillar yig‗indisi aniqlanadi, ularning har biri alohida va hammasining umumiy holda proporsiya xarakteriga ta‘sir etishi hisoblanadi. Shu asosda prognozlashtirilayotgan davrdagi har bir struktura holati haqida xulosa chiqarish mumkin.

Тo‘rtinchi bosqichda strukturaviy prognoz ko‘rsatkichlarining zarur bo‘lgan korrektirovkasi amalga oshiriladi.

Prognozlash jarayonida ko‘rsatkichlarning muvofiqlashgan tizimidan foydalaniladi: xususiy, kompleksli va nisbiy.

Хususiy ko‘rsatkichlar alohida proporsiyalar va ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasi siljishlarining rivojlanishini aks ettiradi. Bu ko‘rsatkichlar xususiy prognozlar tuzishning natijasi hisoblanadi.

Kompleksli ko‘rsatkichlar ishlab chiqarish tuzilmasi tarkibi

rivojlanishining o‘rtacha xarakteristikasini aniqlash imkonini beradi (masalan, alohida tarmoqlar, ishlab chiqarishlar, hududlarning rivojlanish ko‘rsatikichlari).

Nisbiy ko‘rsatkichlar ijtimoiy ishlab chiqarishning umumiy holdagi templari, siljishlari, strukturaviy rivojlanish samaradorligini xarakterlaydi.

Ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasi rivojlanishini prognozlash jarayonida prognozlarning ko‘p variantli ishlab chiqilishi amalga oshiriladi.

Prognozlash ijtimoiy ishlab chiqarishning samarali tuzilmasi, proporporsiyalari va dinamikalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur.

Ijtimoiy ishlab chiqarish dinamikasi va tuzilmasi ishlab chiqarish resurslarini maqsadga muvofiq tashkillash orqali shakllantiriladi, shu jumladan investitsiyalar, asosiy ishlab chiqarish fondlari, moddiy va mehnat resurslari.

Strukturaviy prognozlarni ishlab chiqish turli usullardan foydalanishni ko‘zda tutadi: modellashtirish, iqtisodiy-matematik, ekstrapolyatsiya, ekspert baholash, balans.

Bunday usullarni qo‘llashning o‘ziga xos xususiyatlari ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasi rivojlanishining elementlari va omillarini hisobga olishdan tashkil topadi.

Qisqa muddatli va o‘rta muddatli strukturaviy prognozlar iqtisodiymatematik, ekstrapolyatsiya va modellashtirish usullaridan foydalangan holda ishlab chiqiladi. Uzoq muddatli strukturaviy prognozlar uchun ekspert baholash samaraliroq hisoblanadi.