O’zbekistonda ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasining holatini prognozlashtirish

1. Ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasi va uning asosiy elementlari.

Mamlakat iqtisodiyoti bir-biri bilan o‘zaro zich bog‗langan ko‘pgina makroiqtisodiy elementlardan tarkib topgan murakkab tizimni ifodalaydi. Bu elementlar orasidagi o‘zaro nisbat iqtisodiy struktura (tuzilma) bo‘lib hisoblanadi.

Iqtisodiy tuzilma tushunchasi yoki barcha xalq xo‘jaligi proporsiyalarining ifodasi sifatida yoki uning shlab chiqarish sohasi tarmoqlarini kamrab oluvchi qismi ifodasi sifatida qo‘llaniladi.

Ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasining tarkibi quyidagi proporsiya guruhlari bilan ifodalanishi mumkin:

• 
  ishlab chiqarish proporsiyalari (nisbatlari);
  
• 
  tarmoqlararo proporsiyalar;
  
• 
  tarmoq ichidagi proporsiyalar;
  
• 
  hududiy proporsiyalar;
  
• 
  tashqi iqtisodiy proporsiyalar;
  
• 
  material-moddiy proporsiyalar;
  
• 
  qiymatli proporsiyalar;
  

Ishlab chiqarish proporsiyalari iqtisodiyotning o‘sishi va uning samaradorligini ko‘tarilish imkoniyatlarini ifodalaydi. Ularga ishlab chiqarish vositalari va iste‘mol buyumlari o‘rtasidagi nisbatlar, ishlab chiqarish va iste‘mol, iste‘mol va jamg‗arma o‘rtasidagi nisbatlar kiradi.

Тarmoqlararo proporsiyalar tarmoqlar va tarmoq guruhlari o‘rtasidagi, anoat va qishloq xo‘jaligi o‘rtasidagi, shlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalari, sanoat va qurilish o‘rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi.

Тarmoqlar ichidagi nisbatlar tarmoq osti va ishlab chiqarish sohalari orasidagi nisbatlarni ifodalaydi, masalan, cho‘yan va po‘lat, yog‗och va kirindi materiallari ishlab chiqarish.

Hududiy proporsiyalar mamlakat ishlab chiqarish kuchlarini joylashuvi, iqtisodiy rayonlar va mintaqalar o‘rtasidagi mehnat taqsimotini ifodalaydi.

Тashqi iqtisodiy proporsiyalar tashqi iqtisodiy aloqalarning turli tomonlarini qamrab oladi, shu jumladan ilmiy-texnik hamkorlik, mahsulot eksporti, importi va shu kabilar.

Moddiy-material proporsiyalar mahsulot alohida turlarini natural ko‘rinishida ishlab chiqarish va iste‘mol qilish o‘rtasidagi farqini ifodalaydi.

Qiymat proporsiyalari Yaim qiymatining alohida elementlarini taqsimoti va aylanishini tavsiflaydi.

Ko‘rsatilgan asosiy nisbatlar xususiy nisbatlar bilan aniqlashtiriladi va to‘ldiriladi.