O‘zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

Takrorlash

Ona tili

MAVZU : 1- nazorat ishi. Diktant

MAQSAD: A) ta’limiy maqsad – o’quvchilar bilimini sinash

B) tarbiyaviy maqsad –o’quvchilarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash

C) rivojlantiruvchi maqsad – o’quvchilar ongiga ijod qilish g’oyasini singdurish

DARS TURI: umumlashtiruvchi

USLUB: an’anavuy

JIHOZ:diktantlar to’plami

DARSNING BORISHI:

I. Tashkiliy davr : A) salomlashish

. B) davomatni aniqlash

II. UY VAZIFASINI SO’RASH

A)Mashqlar orqali.

B)Savollar orqalli
III.YANGI MAVZU BAYONI

O’zбекистон Распубликасининг Давлат герби

O’zbekiston Raspublikasining Davlat gerbi O’zbekiston
Respublikasi Oliy Kengashining 10-sessiyasida 1992-yil 2-iyul kuni tasdiqlandi.

O’zbekiston Raspublikasining Davlat gerbi gullagan vodiy uzra charaqlab turgan quyosh tasviridan hamda o’ng tomonida bug’doy boshoqlari ,so’l tomonida ochilgan raxta chanoqlari surati tushirilgan chambardan iboratdir. Gerbning yuqori qismida respublika jipsligi ramzi sifatida sakkiz qirrali yulduz tasirlangan. Sakkiz qirra ichida joylashgan yarim oy va yulduz musulmonlarning qutlug’ ramzidir. Gerb markazida himmat ,olijanoblik va fidoiylik timsoli bo’lgan Humo qushi qanotlarini yozib turibdi. Ushbu ramz va timsollar xalqimizning tinchlik,yaxshilik,baxt-saodat,farovonlik yo’lidagi orzu – umidlarini ifodalaydi. Gerbning pastki qismida Respublika Davlvt bayrog’ini ifodalovchi uch rangddagi chambar bandida “O’zbekiston”so’zi yozilgan.

“Gerb” so’zining tarixi haqida qisqacha ma’lumot:
“Gerb” so’zi nemischa “erbo”so’zidan olingan bo’lib ,shohdar va xukmdorlarga davlat,sarhad,hudud va boshqa nasldan- naslga meros qoluvchi mulk belgisini anglatadi.

12-asrningmashxur tarixchisi Rashiddin Hamadoniyning “Tanlangan asarlar” nomlikitobida shaxodat berishlaricha O’g’uzxon o’z molk – mulkini o’g’illariga ulus sifatida kichik davlatlarga bo’lib in’om etgan. Ushbu davlatlar hukmdorlari ham o’zlarining xonlik tamg’alariga ega edi. Ko’rinib turibdiki “tamg’a ”so’zining ma’nosi nemischa “erbo”so’ziningn ma’nosiga to’la mos keladi.



IV.MUSTAHKAMLASH

A)mashqlar orqali

B)savollar orqali

V.BAHOLASH MEZONI

Ishtirokiga qarab

VI.UYGA VAZIFA
Ona tili

MAVZU 1- nazorat ishi tahlili

MAQSAD: A) ta’limiy maqsad - O’quvchilar yol qo’ygan hatolar ustida cshlash

B) tarbiyaviy maqsad –o’quvchilarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash

C) rivojlantiruvchi maqsad – o’quvchilar ongiga ijod qilish g’oyasini singdurish

DARS TURI: umumlashtiruvchi

USLUB: an’anavuy

JIHOZ:darslik

DARSNING BORISHI:

I. Tashkiliy davr : A) salomlashish

. B) davomatni aniqlash

II. UY VAZIFASINI SO’RASH

A)Mashqlar orqali.

B)Savollar orqalli
III.YANGI MAVZU BAYONI

O’quvchilar yol qo’ygan hatolar ustida ishlayman

IV.MUSTAHKAMLASH

Izohlash orqali

V.BAHOLASH MEZONI

Ishtirokiga qarab

VI.UYGA VAZIFA

takrorlash

Ona tili

MAVZU So’z birikmasi va turg’un bog’lama

MAQSAD: A) ta’limiy maqsad - O’quvchilarga mavzu haqida bilim berish

B) tarbiyaviy maqsad –o’quvchilarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash

C) rivojlantiruvchi maqsad – o’quvchilar ongiga ijod qilish g’oyasini singdurish

DARS TURI: umumlashtiruvchi

USLUB: an’anavuy

JIHOZ:darslik

DARSNING BORISHI:

I. Tashkiliy davr : A) salomlashish

. B) davomatni aniqlash

II. UY VAZIFASINI SO’RASH

A)Mashqlar orqali. 79- mashq. «Adabiyot» darsligingizdagi biror badiiy parchadan qo'shma so'zlar qatnashgan 3 ta gap topib ko'chiring. Ulardagi so'z birikmalarini guruhlab yozing
B)Savollar orqalli

1.So'z birikmasi va qo'shma so'zning o'zaro o'xshash jihatlarini misollar asosida tushuntiring.

2.So'z birikmasi va qo'shma so'zning farqli xususiyatlarini sharhlab be ring.

3.So'z birikmasi va qo'shma so'z qishmlarida urg'uning o'rni qanday?

III.YANGI MAVZU BAYONI

So'z birikmasida so'zlar o'zaro erkin bog'langan bo'ladi: tushuncha anglatadi, turg'un bog'lanma (ibora)larda esa so'zlar ma'noviy butunlik uchun birlashgan — yaxlitlangan bo'ladi va bir lek- sik ma'no anglatadi.

Turg'un bog'lanma (ibora)ga bir so'z sifatida qaraladi, lug'atlarda so'zlar qatorida beriladi, chunki ular ham so'zlar kabi ma'no ifoda­laydi. Masalan, ko'zini yog' bosgan iborasi — «mag'rurlangan», yog' tushsa yalaguday iborasi — «toza», to'nini teskari kiyib olmoq iborasi — «qaysarlik qilmoq» ma'nosini beradi, ammo bu ma'nolarni oddiy emas, obrazli tarzda ifodalaydi.

So'z birikmalaridagi so'zlarni, erkin bog'langani uchun, almash- tirish mumkin, turg'un bog'lanma (ibora)lardagi so'zlarni almashtirib bo'lmaydi, ular bir ma'no ifodalash qonuniyati asosida turg'unlashgan, yaxlitlangan bo'ladi: bo'yniga qo'ymoq (iqror qilmoq), ko'nglidan o'tkazmoq (o'ylamoq), o'pkasi yo'q (hovliqma) kabi.

So'z birikmasi va turg'un bog'lanma gapda o'xshash shaklda uchrashi mumkin, lekin biri tushuncha, biri leksik ma'no ifodalaydi. Qiyoslaymiz: Bu yuk hozircha omborning ichiga sig'maydi. — Shu kunlarda Feruzaning sevinchi ichiga sig'maydi.

IV.MUSTAHKAMLASH

A)mashqlar orqali

80- mashq. 1- topshiriq. Juft holda berilgan gaplar tarkibida ajratib ko'rsatilgan til birliklarining ma'noviy jihatini qiyoslab, ularni so'z birikmasi yoki turg'un bog'lanma (ibora)larga ajrating.

1. Yigit oqimga qarshi suzib, ariqning boshiga yetdi. — Qo'rsligi, bema'ni gaplari, axir uning boshiga yetdi. 2. Shifokor dorini bolaning

qulog'iga quydi. — Ota-bobolar nomini doim esda tutish kerakligini

o'g'lining qulog'iga quydi. 3. Semiz qo'y go'shti o'z yog'ida qovu- rildi. — Yakka qolgan Hasanboy vijdon azobida o'z yog'ida qovurildi.

4. «Qizingizning ko'zlari yaxshi ko'radi», — dedi hakim. — «Shahzoda falon mahallada yashovchi kosibning qizini yaxshi ko'radi», — dedi tabib. (M.O.)

2- topshiriq. Turg'un bog'lanma (ibora) va so'z birikmasi orasidagi o'xshashlik va farqni tushuntiring 81-mashq. Berilgan birliklarning har birini so'z birikmasi va ibora

sifatida qo'llab, ikkitadan gap tuzing.

1) bo'yniga ilmoq; 2) ko'zi ochilmoq; 3) to'nini teskari kiymoq; 4) ustidan chiqmoq; 5) tosh otmoq.

mashq. Gaplardagi so'z birikmalarini aniqlang. (Bunda turg'un

bog'lanmalarning so'z birikmasida bir so'z (bo'lak) sifatida kelayotganiga ahamiyat bering).

1. Hovli etagidagi uyasidan eti borib suyagiga yopishgan qari it chayqalib-chayqalib chiqib keldi. 2. Choi asta cho'kkaladi-da, sharti ketib, parti qolgan itning boshini siladi. 3. Shu payt ko'cha darvoza taraqlab ochildi, tarvuzi qo'ltig'idan tushib Alijon kirib keldi. 4. Kim u? Joyimda qoqqan qoziqdek qotib qoldim. 5. Mehmon joyiga o'tirdi-yu, ammo ko'ngli joyiga tushmadi. 6. Og'ziga tolqon solganday jim o'tirdi. 7. Mana shu tirranchalarni deb boya rosa po'stagimni qoqishgandi. (M. Niyozov)

82-mashq. Berilgan birliklarning har birini so'z birikmasi va ibora

sifatida qo'llab, ikkitadan gap tuzing.

1) bo'yniga ilmoq; 2) ko'zi ochilmoq; 3) to'nini teskari kiymoq; 4) ustidan chiqmoq; 5) tosh otmoq.

83-mashq. Gaplardagi so'z birikmalarini aniqlang. (Bunda turg'un

bog'lanmalarning so'z birikmasida bir so'z (bo'lak) sifatida kelayotganiga ahamiyat bering).

1. Hovli etagidagi uyasidan eti borib suyagiga yopishgan qari it chayqalib-chayqalib chiqib keldi. 2. Choi asta cho'kkaladi-da, sharti ketib, parti qolgan itning boshini siladi. 3. Shu payt ko'cha darvoza taraqlab ochildi, tarvuzi qo'ltig'idan tushib Alijon kirib keldi. 4. Kim u? Joyimda qoqqan qoziqdek qotib qoldim. 5. Mehmon joyiga o'tirdi-yu, ammo ko'ngli joyiga tushmadi. 6. Og'ziga tolqon solganday jim o'tirdi. 7. Mana shu tirranchalarni deb boya rosa po'stagimni qoqishgandi. (M. Niyozov)

B)savollar orqali

1.So'z birikmasi bilan turg'un bog'lanmaning asosiy farqi nimada? Misollar bilan tushuntiring.

2.Ularning qaysi biri tushuncha, qaysi biri leksik ma'no anglatadi?

3.So 'z birikmasi qismlarining va turg 'un bog 'lanmalarning gap bo 'lagi vazifasidagi xususiyatlari haqida gapiring.

4.So 'z birikmasi va turg 'un bog 'lanmaning gapda shaklan teng qo'llanishiga misollar ayting.

V.BAHOLASH MEZONI

Ishtirokiga qarab

VI.UYGA VAZIFA

83-mashq