O’zbekistonda bugungi kunda daryo va suv omborlari, kanallarga beriladigan suvlarni hisobga olish

Tarqalish oblastidagi tezlik-maydonning hisobi

1. 
   Tarqalish oblastidagi kam ta’sirlangan yadro kengligining o’zgarishi quyidagi tenglama yordamida quriladi.
   

Bu yerda:
i – daryo tubi nishabi;
– gidravlik ishqalanish koeffitsiyenti;

1. 
   bo’lganda:
   

= m

m


= = 0,90 m
= 387,2 m
II. Tarqalish mintaqasidagi intensiv turbulent qorishuv zonasining kengligi quyidagi formula orqali topiladi.
m
m

2. 
   bo’lganda: = m m
   

= = 0,93 m
= 398,4 m

2. 
   Tarqalish mintaqasidagi intensiv turbulent qorishuv zonasining kengligi quyidagi
   

formula orqali topiladi.
m
m
Siqilgan kesimdan keyingi girdobning uzunligini quyidagi formula yordamida aniqlaymiz:

A = 2 · α · Q² · h_o’rt E = Q² ·(𝜆 · h_o’rt ꞉ B_o’rt + +2,88· æ² · h_o’rt꞉ b_o’rt – 4 · α · J)

b_o’rt = h_o’rt =
B_o’rt = J = i_t + i_tes
i_tes= ( H - ) ꞉ L J = ( H - ) ꞉ L_b æ = 0,21 α = 1,3
Agar tarqalish oblastidagi bo’lsa, i_tes = 0 bo’ladi va yuqoridagi formula ancha soddalashadi.



Hisoblash:
h_c = 2,82 m λ = 0,00214
B = 670 m
b_T = 359
b_o’rt =


Girdobning umumiy uzunligini quyidagi formula bilan topamiz:
L_um = m
Tarqalish oblastidagi yadrodagi tezlikning o’zgarishini quyidagi tenglama bilan hisoblaymiz:
( )² =

M = ( Fr₀ =
Hisoblash:

1. 
    = 0,25bo’lganda
   

M = (0,71 + 0,416 · 0,24) = 0,809

Fr₀ = 3,13² \ 9,81 · 2,82 = 0,35

P = 0,65

( )²=
( )² = 0,65 · 1,01
( )² =

( )² =0,70 =0,70· 3,13² = 6,86 Uя= = 2,62 m/s

2. 
    = 0,5 bo’lganda M = 0,809 Fr₀ = 0,35 P = 0,65
   

( )² =

( )² = 0,65 · 1,02

( )² =


( )² =0,61 =0,61· 3,13² = 5,97 Uя = = 2,44 m/s
Girdob oblastidagi teskari tezlikning qiymatini quyidagi formulada yozamiz:


U_Н = m · U_Я
= (1 - m_c) · ( + 0,55 · ) +
x = 0,25 · b₀ ; x = 0,5 · b₀
m_c = -0,045

1)

U_Н = m · U_Я= - 0,31· 2,62 = - 0,81
= ( 1 – m_c ) · ( b_яс + 0,55 · b_c ) + = ( 1 + 0,045 ) · ( 0,71 + 0,55 · 0,24 ) + = 0,82
m_c = - 0,045
x = 0,25 · b₀ = 0,25 · 427 = 106,75 m
2)



U_Н = m·U_Я = - 0,34 · 2,44 = - 0,83
=( 1 – m_c ) · ( b_яс + 0,55 ·b_c ) + = ( 1 + 0,045 ) · ( 0,71 + 0,55 · 0,24 ) + = 0,82
m_c = - 0,045

x = 0,5 · b₀ = 0,5 · 427 = 213,5 m
Intensiv turbulent qorishuv zonasidagi tezlikning o’zgarishini Shlixting-Abramovich formulasi yordamida quramiz:

=( 1- ŋ^1,5 )² = f (ŋ )
U_я - U_Н
ŋ =
U = U_я- · f (ŋ )

Yuvilishni hisobga olgan holda keyingi dambaning o’rnatilish optimal masofasini quyidagi formula bilan topamiz:

L_kg = l_g cos + K_{2 ·} ( l_cc + L_b ) = 0 + 0,5 · ( 288 + 1612,9 ) = 950,5 m

K₂ = 0,4 ÷ 0,5

K₂ = 0,5

1. 
   U_я - U_Н = 2,62 + 0,81 = 3,43
   

2. 
   U_я - U_Н = 2,44 + 0,83 = 3,27
   

X	Y	ŋ	f (ŋ )		f (ŋ )
106,75	387,2 420,3 453,4 486,5 519,6	1 0,75 0,5 0,25 0	0 0,126 0,416 0,766 1,0	3,43	0 0,43 1,43 2,63 3,43	2,62 2,19 1,19 - 0,01 - 0,81
213,5	398,4 437,9 477,4 516,9 556,3	1 0,75 0,5 0,25 0	0 0,126 0,416 0,766 1,0	3,27	0 0,41 1,36 2,51 3,27	2,44 2,03 1,08 - 0,07 - 0,83

5. 
   Ko’ndalang dambaning boshidagi maksimal yuvilish chuqurliginianiqlash
   

Ko’ndalang dambaning boshidagi maksimal yuvilish chuqurligini O.A. Qayumovichning takomillashtirilgan formulasi orqali aniqlanadi.

Hю_max
Bu yerda:


H-suvning chuqurligi;


Fr -Frud soni, Amudaryo sharoitida ularning maksimal qiymatlari qabul qilinadi;


h_м= 1,5 · h_o’rt
= 1,8 · _o’rt
F_r =
K_ум– mahalliy yuvilish chuqurligiga ta’sir qiluvchi omillarga bog’liq koeffitsiyentbo’lib, u quyidagi formula bilan topiladi:
K_ум = K_n · K · K · K_· K_ф · K_m
Kn - siqilish koeffitsiyentiga bog‘liq bo‘lgan kattalik;


n - siqilish koeffitsiyenti;


m-bosimli qiyalik koeffitsiyenti;


x-gruntning har xillik darajasi;


r-suvning loyqaga to‘yinganligi;


a - shporaning qirg‘oqqa nisbatan o‘rnatilish burchagi;


K_ф-shporaning plandagi shaklini hisobga oluvchi kattalik (to‘g‘ri shakl uchun - K_ф=1,
elliptik shakl uchun K_ф= 0,8).


K_ф= 1

	45 ̊	60 ̊	90 ̊	120 ̊	135 ̊
K	0,9	0,94	1,0	1,06	1,16

n	0,1	0,2	0,3	0,4
Kn	1,1	1,25	1,43	1,66
m	0,58	1,0	1,75	3,0
Km	0,93	0,84	0,71	0,55
	2	4	6	8
K	0,98	0,96	0,95	0,93
	2	4	6	8
K	0,9	0,8	0,78	0,71

K
Dambaning yuqori qiyaligi va bosh qismini topish uchun to’kilgan toshning minimal diametrini Karapetyan formulasi bilan hisoblaymiz.
d_{T min} = , m
 = 1,8tg = m₀ = 2,5
T / m³ T / m³ g = 9,81 m / s² d_{T min}
Tosh hajmi:
W = 0,9 ·



Hisoblash:
h_m = 1,5 · 3,08 = 4,62 m m/s Fr_max =
Hю_max = 10,4 · 0,87 · m
K_ум =1,43 · 1 · 0,955 · 0,9 · 1 · 0,71 = 0,87
d_{T min} = m
d_max= 3,3 · 0,32 = 1,06 m
W= 0,9 ·

XULOSA

Biz O’zandagi jarayonlar va O’zan oqimi dinamikasi fanidan kurs loyihasini bajarishda dastlabO‘zanlarni boshqarishda qo’llaniladigan turli xildagi inshootlarni, o‘zanlarni rostlash bo‘yicha inshootlarning asosiy konstruktiv shakllarini va ularning oqimga ta'sir etish xususiyatlarini,tuzilishi va qurilish materiallariga qarab inshootlarning qanaqa turlari mavjud ekanligi haqida ma’lumotlarga ega bo’ldik.

Kurs loyihasini asosiy qismini biz O‘zanni rostlash inshootlarni loyihalashdan boshladik so’ngra berilgan ma’lumotlar asosida Ko‘ndalang dambalar (shporalar) bilan deformatsiyalangan oqim tezlik maydonining gidravlik hisobini hisobladik. Bu ishda yuqori girdobning uzunligini, siqilgan mintaqaning uzunligini, siqilgan kesimdagi suvning chuqurligini I.V. Lebedev tavsiyasiga ko’ra, siqilgan kesimdagi tranzit oqimning o‘rtacha tezligini, siqilgan kesimdagi maksimal va minimal tezliklarning qiymatini va siqilgan kesimdagi o‘zakdagi o‘rtacha tezliklarni hisobladik. Keyingi ishimizda esa har bir stvor uchun siqilgan oblastdagi yadroning kengligi bo‘yicha tezlikning taqsimlanishini, siqilgan kesimdagi teskari tezlikning qiymatini, siqilgan mintaqaning qolgan qismlaridagi teskari tezlik va turbulent aralashish mintaqasidagi tezlikning kenglik bo‘yicha taqsimlanishini o’rgandik. Shundan so’ng tarqalish oblastidagi tezlik-maydonning hisobini, tarqalish oblastidagi kam ta’sirlangan yadro kengligining o’zgarishini, tarqalish mintaqasidagi intensiv turbulent qorishuv zonasining kengliklarni hisobladik. Keyin siqilgan kesimdan keyingi girdobning uzunligini, girdobning umumiy uzunligini, Tarqalish oblastidagi yadrodagi tezlikning o’zgarishini hisobladik. Shundan so’ng navbatdagi ishimizda girdob oblastidagi teskari tezlikning qiymatini, intensiv turbulent qorishuv zonasidagi tezlikning o’zgarishini Shlixting-Abramovich formulasi yordamida qurdik, Yuvilishni hisobga olgan holda keyingi dambaning o’rnatilish optimal masofasini aniqladik. So’ngra ko’ndalang dambaning boshidagi maksimal yuvilish chuqurligini O.A. Qayumovichning takomillashtirilgan formulasi orqali aniqladik vadambaning yuqori qiyaligi va bosh qismini topish uchun to’kilgan toshning minimal diametrini Karapetyan formulasi bilan hisobladik. Shu bilan biz O’zandagi jarayonlar va O’zan oqimi dinamikasi fanidan kurs loyihasiga yakun yasadik.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Altunin S.T. “Regulirovaniye rusel”. Moskva 1962 g. 352 s.
2. Bakiyev M.R., Tursunov T.N., Choriyev J. “O‘zanni rostlash”. Toshkent 2008 y. 265 b.
3. Bakiyev M.R. “Proyektirovaniye rugulyatsionnix soorujeniy pri vodozabore”. Tashkent 1990 g. 46 s.
4. Bakiyev M.R., Qodirov O. “Rekomendatsii po proyektirovaniyu kombinirovannix damba dlya usloviy legkorazmivayemix rusel rek”. Tashkent 1991 g. 48 s.
5. Bakiyev M.R., Yangiyev A.A., Qodirov O. “Gidrotexnika inshootlari”. Toshkent:,«Fan», 2020 y. 178 b.
6. QMQ 2.06.01-97. “Gidrotexnika inshootlari. Loyihalashtirishning asosiy nizomlari”. O‘z. Res. Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi. Toshkent 1997 y.
7. Irmuxamedov X.A., Karapetyan M.R.“Rekomendatsii po proyektirovaniyu sistemi rusloregulirovochnix i beregozashitnix soorujeniy dlya usloviy legkorazmivayemix rusl rek tipa Amudari”. Tashkent 1982 g. 48 s.
8. Bakiyev M.R., Qodirov O. “O’zan oqimi dinamikasi. O’zanni rostlash”. fanidan amaliy mashg’ulotlar va kurs loyihasini bajarish uchun uslubiy ko’rsatma. Toshkent 2019 y. 58 s.
9. Internet ma’lumotlari: www.google.com, www.yandex.ru,www.ziyonet.uz, www.twirpx.com.
TOPSHIRIQ
Daryoning burilish uchastkalaridagi o’zan oqimi parametrlarini aniqlash
Yuvilish uchastkasidagi o’zanni gidravlik hisoblash natijasida oqim va o’zanning gidravlik elementlari hamda vaqt bo’yicha qirg’oq yuvilishining jadalligi hisoblanadi. Amudaryoda ko’pincha qirg’oqning jadal yuvilish begij jarayoni kuzatiladi. U katta tezlikdagi ko’ndalang oqim bilan xarakterlanadi. Bu ko’ndalang oqim qirg’oqqa yo’nalib, qirg’oqni yuvadi va oqibatda qirg’oq o’pirila boshlaydi. Boshlang’ich stvordagi oqimning hisobiy elementlariga suv sirti bo’yicha kengligi, o’rtacha chuqurligi, o’rtacha tezligi, solishtirma suv sarfi, o’zanning bo’ylama nishabligi va oqiziqlar sarfi kiradi.

1. 
   Boshlang’ich stvordagi oqimning kengligini quyidagi formula bilan hisoblaymiz:
   

=

2. 
   Oqimning chuqurligini quyidagi formula bilan hisoblaymiz:
   

m

3. 
   O’rtacha tezlikni hisoblaymiz:
   

m/s

4. 
   Amudaryo sharoiti uchun suvning kritik loyqaligini S.X.Abalyans formulasi bilan hisoblamiz:
   

= = 5,11


D = 0,026

W –gidravlik yiriklik

W = 0,01 sm = 0,0001m

5. 
   Oqim dinamik o’qining egrilik radiusini quyidagi formula bilan hisoblaymiz:
   

= 53,7m

6. 
   Frud soni:
   

= 0,11

7. 
   Yuviladigan qirg’oqdagi stvorlar bo’yicha oqimning gidravlik elementlarini quyidagi bog’lanishlar yordamida hisoblash mumkin:
   

bo’lganda

957,2 = 739,6 m


bo’lganda



bo’lganda



bo’lganda

8. 
   Yuviladigan uchastkadagi (botiq qirg’oq bo’ylab) maksimal chuqurlikni quyidagi formula bilan hisoblaymiz:
   

= = 5280 m

Bu yerda:X- boshlang’ich stvordan qaralayotgan stvorgacha masofa

L –yuviladigan uchastkaning umumiy uzunligi


L = 2 · B₁ + 1,25 · R =2 · 957,2 + 1,25 · 2565,1 = 5120,8 m

MUNDARIJA

Kirish …………………………………………………………………………………………………… 1

1. 
   O‘zanni rostlash inshootlarni loyihalash …………………………………………………………... 3
   

2. 
   Ko‘ndalang dambalar (shporalar) bilan deformatsiyalangan oqim tezlik
   

maydonining gidravlik hisobi ……………………………………………………………………… 7

3. 
   Har bir stvor uchun siqilgan oblastdagi yadroning kengligi bo‘yicha tezlikning taqsimlanishini hisoblash…………………………………………………………………………………………… 11
   

4. 
   Tarqalish oblastidagi tezlik-maydonning hisobi…………………………………………………… 15
   

5. 
   Ko’ndalang dambaning boshidagi maksimal yuvilish chuqurligini aniqlash ……………………... 23
   

6. 
   Xulosa ……………………………………………………………………………………………... 26
   

7. 
   Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………………………………… 27
   

8. 
   Topshiriq ………………………………………………………………………………………….. 28