O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Tipik bo‘z tuproqlarning agrokimyoviy xossalari
Tuproq
Chuqur-lik, 
sm
Gumus,
%
N umum.,
%
S: N
Mineral 
azot, mg/
kg
P2O5
umum.,
%
K2O 
umum.,
%
P2O5
harakat.,
mg/kg
K2O 
harakat.,
mg/kg
SO2
karbonat-lar
Yuqori Chirchiq tumani
Qo‘riq
0-3
1,9
0,1396
7,89
45
0,22
2,20
14,0
275
1,86
4-26
1,03
0,0934
6,40
20
0,19
1,90
9,33
148
6,09
27-51
0,7
0,0765
5,31
16
0,15
1,80
2,0
130
6,65
52-82
0,67
0,0621
6,26
10
0,14
1,72
1,33
120
8,32
83-110
0,59
0,0583
5,87
9
0,13
1,57
1,33
110
8,32
111-135
0,48
0,052
5,35
7
0,13
1,50
1,33
100
8,18
Lalmikor
0-21
1,28
0,1124
6,61
31,2
0,20
1,80
12,67
131
2,46
22-52
0,98
0,0998
5,70
20
0,16
1,65
10,0
120
2,04
53-87
0,81
0,0752
6,25
12
0,15
1,42
4,0
111
5,03
88-110
0,63
0,0526
6,95
8
0,14
1,37
3,33
110
6,65
111-137
0,49
0,048
5,92
8
0,14
1,30
2,07
90
8,27
Ohangaron tumani
Qo‘riq
0-2
1,8
0,1332
7,84
41
0,20
2,15
12,27
270
5,77
3-20
0,97
0,0828
6,80
18
0,17
1,90
6,00
140
6,61
21-40
0,65
0,0734
5,14
15
0,14
1,85
3,33
125
8,27
41-64
0,48
0,066
4,22
8
0,13
1,70
2,00
100
8,27
65-97
0,45
0,046
5,67
7
0,13
1,55
1,33
95
9,93
98-113
0,41
0,039
6,10
7
0,13
1,50
1,33
90
9,45
Lalmikor
0-25
1,19
0,1090
6,33
28,1
0,19
1,70
11,0
125
4,58
26-40
0,91
0,0980
5,39
20
0,17
1,60
9,74
120
4,47
41-55
0,68
0,0686
5,75
11
0,14
1,33
4,67
100
8,76
56-85
0,58
0,0558
6,03
8
0,14
1,30
2,0
90
8,32
86-105
0,52
0,0486
6,21
8
0,13
1,20
2,0
80
8,32
Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
76
qatlamlarda 0,073-0,039% oralig‘ida tebranadi. 
Umumiy fosfor miqdori chimli qatlamda 0,223%, 
chim osti qatlamida 0,132%. Quyi qatlamlar tomon 
fosfor miqdori bir maromda kamayib borib, eng 
quyi qatlamda 0,088%ni tashkil etadi. Umumiy 
kaliyning eng yuqori ko‘rsatgichlari chim va chim 
osti qatlamlariga tegishli (2,15; 1,90%). Quyi 
qatlamlarda uning miqdori 1,85-1,50% ni tashkil 
etadi.
Bu tuproqlar harakatchan fosfor bilan 
juda kam va almashinuvchan kaliy bilan o‘rtacha 
ta’minlangan guruhlarga kiradi (1-jadval).
Tadqiqotlar 
natijalari 
ko‘rsatishicha 
karbonatlarga boy tipik bo‘z tuproqlarning mineral 
fosfatlari asosan kalsiy fosfatlaridan iborat. Bu 
tuproqlarda kalsiy fosfatlari miqdori alyuminiy 
va temir fosfatlariga nisbatan bir necha barobar 
ko‘p. Kalsiy fosfatlarining eng ko‘p miqdori 
yuqori asosli fosfatlarga (Sa-PIII) tegishli bo‘lib, 
ularning maksimal miqdorlari tuproqning yuqori 
gorizontlariga xosdir. Turli asosli fosfatlar (Sa-PII) 
ning miqdori yuqori asosli fosfatlardan kam, lekin, 
bo‘sh bog‘langan fosfatlarga (Sa-PI) nisbatan ancha 
ko‘p. Tuproq kesmasi bo‘ylab bo‘sh bog‘langan 
(Sa-PI) fosfatlarning maksimal miqdori yuqori 
gorizontlarga tegishli bo‘lib quyi gorizontlar 
tomon keskin kamayadi. Yuqori asosli (Sa-PIII) 
va turli asosli (Sa-PII) fosfatlar miqdori esa tuproq 
kesmasi bo‘ylab quyi tomon bir maromda kamayadi 
(2-jadval).
Alyuminiy (Al-P) va temir (Fe-P) fosfatlari 
miqdori esa kalsiy fosfatlari miqdoriga nisbatan juda 
kam bo‘lib, ular karbonatli tuproqlar sharoitlarida 
fosfatlarning asosiy qismini kalsiy fosfatlari tashkil 
etishini yana bir bor tasdiqlaydi.
Bir qator tadqiqotlarda dehqrnchilikda 
fosforli o‘g‘itlar qo‘llash tuproqda fosfatlarning 
nisbatan ko‘proq eriydigan, bo‘sh bog‘langan 
va turli asosli shakllari to‘planishini ko‘rsatgan
[10, 11, 12, 16, 19].
Qo‘riq tipik bo‘z tuproqlardan lalmikor 
dehqonchilikda foydalanish ular fosfatlarining 
fraksiyaviy tarkibiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Bu 
ta’sir o‘rganilgan tuproqlarning bo‘sh bog‘langan 
(Sa-PI) va turli asosli (Sa-PII) fosfatlar miqdorlarida 
yaqqol namoyon bo‘ldi. Qo‘riq tuproqlarning chim 
2-jadval.