O„zbekiston xalqaro islom akademiyasi

kitobiy 
leksika
; b) 
badiiy leksika
; v) 
sо„zlashuv
leksikasi
. 
Ilmiy, rasmiy va publitsistik leksikaga mansub birliklar umumlashtirilib, 
kitobiy leksika
deb 
yuritiladi:
1)
ilmiy leksikaga oid birlik: [
integral
], [
meridian
], [
tangens
], [
olmosh
], [
bо‗lish
], 
[
kо‗paytirish
];
2)
rasmiy leksikaga oid birlik: [
bayonnoma
], [
buyruq
], [
farmon
], [
qо‗mita
], [
sessiya
], 
[
tashkilot
]; 
3)
publitsistik leksikaga oid birlik: [
jangovar
], [
mafkura
], [
ilg‗or
], [
ittifoq
], [
jahon
], [
afkor
].
Bunday leksemaning uslubga xoslikni kо‗rsatuvchi ifoda semasi «ilmiy nutqqa xos», 
«rasmiy nutqqa xos», «publitsistik nutqqa xos» deb belgilanadi. 
Badiiy leksika
ga ifoda semalari 
sirasida «badiiy nutqqa xos» semasi mavjud, badiiylik bо‗yog‗iga ega bо‗lgan leksik birliklar 
kiradi: 
Mehnat bilan topadi 
iqbol
(YO.Mirz.). 
Uning odobida, uning xulqida, insoniy 
kamolot
 
mavjud, barqaror 
(Uyg‗.). 
Tabiatan serzavq va har narsaga qiziquvchi bо‗lgan Sodiq uchun har 
hunar zavq 
baxsh etar
, kо‗nglini kо‗tarar, sog‗lig‗ini saqlardi
(Shuhr.). 
Kundan kunga 
yashnamoqda 
kо„rking,
 
jamoling
.
(ayr.) 
Bahorning fikri bulut bosgan osmonday qorong‗ilashdi-yu, 
kо‗z oldini tuman
chulg„adi
 
(SH.Rash.). 
Yaxshi qoling, sevgan yurtu 
diyorim
(Hamz.). 
 
Badiiy nutqda ilmiy, rasmiy, publitsistik va sо‗zlashuv uslubiga xos birlik ham bemalol 
ishlatilaveradi.
Sо„zlashuv leksika
siga oddiy sо‗zlashuv nutqiga xos, erkin muomalada qо‗llaniladigan, 
adabiy til uchun meyor bо‗lmagan leksema kiradi
: 
[
ketvorgan
]
, 
[
pо‗rim
]
, 
[
qitday
]
, 
[
mullajiring
] 
kabi. Misollar: 
О‗ylab kо‗rsam, sarkotib odamga shundan bop sovg‗a yо‗q ekan. Ruchkaning 
poshshaxoni
, perosi oltindan
(N.Saf.
). Shomahdiyevning qilig‗i ma‘lum: jahli chiqib bir 
sannab 
ketsa
, uning 
chakagini bosish
asov tuyani chо‗ktirishdek mashaqqat 
(A.Muhid
.). Qizlaringizni 
jerkiysiz
, 
sо„kasiz
... Xо‗sh, nima uchun Tо‗lani yumshoq paxtaga о‗rab 
papalaysiz?
! 
(M.Ism.
) 
Jillaqursa
 juvoldiz bilan qarashay dedim
(Oyb.).
 Enang besh-о‗n tanga pul sо‗rab yubordi. Bо‗lsa, 
chiqarib ber, 
boyoqishla
r chaynab tursin. 
(Oyb.)
 Maza qilib kartoshkani 
tushirib
 tursang... 
(Say.
) 
Sо‗zlashuv leksikasiga kiradigan leksemaning tegishli ifoda semasi «sо‗zlashuv nutqiga 
xos» deb yuritiladi. Leksemaning uslubiy xoslanganligi ularning boshqa bir uslubda 
qо‗llanmasligidan dalolat bermaydi. Masalan, sо‗zlashuv uslubi erkin uslub sanaladi va unda 
boshqa uslub unsurini bemalol ishlatish mumkin. Ammo leksemani ma‘lum bir uslubda qо‗llash 
nutq meyoriga muvofiq bо‗lishi lozim. 
 
Kishilar har qanday sharoitda va faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi 
leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda bir-birlaridan ma‘lum 
darajada farq qiladilar. Umumxalq tili doirasida til vositalarining bunday tanlab olinishi nutqda 

---