O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi muhammadolim muhammadsiddiqov

Iroq-Turkiya munosabatlari
.
Turkiyaning Iroqqa eksporti 2003 yilda 
829 million dollardan 2010 yilda 6 milliard dollarga o’sdi. Saddam 
hokimiyatining ag’darilishi Turkiyaga foydali edi. Anqara so’ngi oylarda 
turk rasmiylari tomonidan 2012 yil boshlarida Iroqning sobiq vitse-
prezidenti T.al-Xoshimiyga boshpana berganligi sababli Iroq hukumati 
Anqarani Iroqning ichki ishlariga aralashishda ayblaganidan so’ng 
Bag’dodda Nuri al-Maliki hukumati bilan munosabatlarda paydo bo’lgan 
bir qator o’tkir burchaklarni yo’q qilishning uddasidan chiqdi. O’z 
vatanida osish orqali o`limga hukm etilgan Al-Xoshimiy Iroq Kurdistoni 
orqali Turkiyaga qochgani e’tiborga sazovor. 2012 yil avgustida esa 
Turkiya Tashqi Ishlar vaziri Ahmet Davutog’lu Iroqni ogohlantirishni 
lozim topmay Iroq shimolidagi Kirkuk shahriga tashrif buyurgan edi. Bu 
Iroq ma’muriyati noroziligiga sabab bo’ldi. Bundan tashqari Turkiyaning 
Iroq shimolidagi Kurdiston mintaqaviy hukumati bilan yaqin aloqalari ikki 
davlat munosabatlarining sovushiga olib kelmoqda. 
Kurdlar masalasi bo’yicha
.
Turkiya Respublikasida mavjud kurd 
aholisining soni bilan bog`liq ishonarli statistikani topish anchayin 
mushkul hisoblanadi. Bir qator xorijiy nashriyotlar taklif etayotgan 
raqamlar ixtiloflidir: bu ma’umotlar 14 million turk kurdlarining 
mavjudligini ko`rsatadi, bu raqam mamlakat aholisining 14 foizini tashkil 
etadi. 3 milliondan 5 milliongacha bo’lgan kurdlar mamlakatning 
markaziy qismlarida, 12 million nafar aholiga ega bo’lgan Istambul 
shahrida esa 2 million kurd yashaydi.
2009 yilda “Adolat va tarqqiyot” partiyasi hukumati “Kurdlar 
ochilishi” bo’yicha ommaviy debatni boshlab yubordi. Hukumat ushbu 
sarlavhani “Demokratik ochilish” bilan o’zgartirdi, keyinchalik u “Miliy 
birlashish va bag’rikenglik loyihasi”ga o’z o’rnini bo’shatib berdi. Ichki 
Ishlar Vaziri Beshir Otolayning islohotlar jarayoni siyosiy partiyalari jalb 
etish va o’zaro hamkorlikka undashda muvaffaqiyatsizlikka uchragan 
bo’lsada, 
u 
hukumatga 
professional 
assotsiatsiyalar, 
NNTlar, 
universitetlar, OAV hamda ijtimoiy intellegensiya bilan muloqot olib 
borish imkoniyatini yaratdi. Shu orqali hukumat ushbu jarayonga hissa 
qo’shish niyatida bo’lgan barcha tomonlar fikrlarini o’rganib chiqishga 
intildi. Ushbu davr mobaynida Milliy Assambleya Kurd masalasi va uning 
yechimiga bag’ishlangan ilk sessiyasini o’tkazdi, ayni damda hukumat 
1
Zvi Bar'el. Saudis trying to woo Turkey into joining anti-Iran axis // http://www.haaretz.com/news/middle-
east/1.645777 - Mar. 8, 2015 

---

127 
Iroq Kurdistonining Kemp Mahmur nomli joyida o’rnashgan Kurd 
Ishchilar Partiyasi jangarilari vakillarining mamlakatga kirishi masalasini 
hal etish bilan shug’ullandi. Umumiy 34 jangarining yetib kelishi Habur 
chegara postida bayramning boshlanib ketishiga sabab bo’ldi, ammo 
mamlakat bo’ylab norozilik namoyishlari boshlandi. 2013 yil 23 fevralda 
Parvin Buldan va Altan Tandan iborat bo’lgan ikkinchi delegatsiya 
A.Ojallanni ziyorat etish uchun qamoqxonaga tahsrif buyurdi
1
. SHu 
muammoni ijobiy hal etishga erishiga harakat qildi. 2015 yil 17-18 may 
kunlari Turkiyada kurdlarning Xalq-demokratlar partiyasi ofislari 
joylashgan binolarda portlashlar amalga oshirildi. Bu portlashlar Turkiya 
janubidagi Mersin hamda Adana shaharlarida sodir etilgan. Bu holat Turk 
hukumati va kurdlar masalasini yana chigallashtirib yuborish ehtimolini 
oshirdi.