Oʼzbekiston xalqaro islom akademiyasi Islomshunoslik fakulteti Dinshunoslik va jahon dinlarini qiyosiy oʼrganish Yunesko kafedrasi

2.3.Konfutsiylik.

Konfutsiylik kult tizimi Xitoyda oila va nikoh o'rtasidagi munosabatlarga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatdi. Konfutsiy Xitoyining o'ziga xos xususiyati shundaki, oila odatda nikohdan emas, balki yoshlarning birlashmasidan boshlangan. Aksincha, oilaning irodasi bilan, oilaning ehtiyojlari uchun nikoh tuziladi. Oila asosiy, abadiy deb hisoblangan. Oila manfaatlari tarixda chuqur ildiz otgan. Oila farovonligini uning gullab-yashnashiga qiziqqan ajdodlar diqqat bilan kuzatib borishdi. Boshqa tomondan, nikoh vaqti-vaqti bilan ajralib turadigan, umuman oilaning ehtiyojlariga bo'ysunadigan ish edi.

Ajdodlar kultiga ko'ra o'liklarga g'amxo'rlik qilish va ularning sharafiga barcha majburiy marosimlarni bajarish avlodlarning, birinchi navbatda, oila boshlig'ining asosiy vazifasi bo'lgan. Aslida, Konfutsiy nazarida aynan shu muqaddas burchni bajarish zarurati insonning bu dunyoda paydo bo'lishini va uning er yuzidagi mavjudligini oqladi. Agar ilgari Yin va Erta Chjou Xitoyda o'liklarning ruhlari tiriklarni qo'llab-quvvatlash vazifasini bajargan bo'lsa, unda Konfutsiylar tomonidan ishlab chiqilgan ajdodlar va Syaoga sig'inish me'yorlariga ko'ra, hamma narsa aksincha bo'lishi kerak edi. Ushbu e’tiqodda ehtimol, eng qadimgi marhumlarga sig'inishda Konfutsiylik tomonidan amalga oshirilgan inqilob eng ko'zga ko'ringanidir.

Ammo agar tiriklarning asosiy vazifasi o'liklarning rohatlanishiga g'amxo'rlik qilish bo'lsa, unda oilaning butun tuzilishi, uni tashkil etishning barcha shakllari ushbu asosiy va sharafli vazifani yaxshiroq uddalashga yo'naltirilgan bo'lishi tabiiydir. Shuning uchun vafot etgan ajdodlar va ularning tirik avlodlari o'rtasida biron bir vositachi bo'lib xizmat qiladigan oila boshlig'i va ajdodlar kultini ko'taruvchisining birinchi vazifasi hech qanday holatdanaslning yo'q bo'lib ketishiga yo'l qo'ymaydi va shu bilan marhumning g'azabiga duchor bo'lmaydi deb ishonishgan. Konfutsiylik ta’limotida naslni davom ettirmaslik- bu nafaqat shaxs va uning oilasi, balki butun jamiyat uchun eng dahshatli baxtsizlikdir. Xitoyda har doim tirik avlodlarsiz qolgan bunday ajdodlarning ruhlari bezovtalanadi, g'azablanadi va nafaqat qarindoshlariga, balki boshqa musofirlarga, begunoh odamlarga ham zarar etkazishi mumkinligiga ishonishadi. Bundvaziyatda Xitoyda ma'lum kunlarda, qandaydir tarzda ularni tinchlantirish va g'azablarini tinchlantirish uchun hatto maxsus xotira marosimlar uyushtiriladi. Biroq, Konfutsiy davridan beri ma'lumki, birovning qo'li bilan qilingan qurbonliklar haqiqiy qurbonlik emas, balki ayanchli holatdir. Ushbu qurbonliklar g'azablangan ajdodlarni to'g'ri tinchlantira olmaydi. Bunday sharoitda har bir oilaning odobli otasi, hurmatli o'g'li va juda qadrli ajdodlarining avlodlari singari, avvalambor o'z avlodlariga g'amxo'rlik qilishi shart bo'lganligi ajablanarli emas. Uning vazifasi iloji boricha ko'proq o'g'il tug'ib berish, ularni nikoh yoshiga yetganidan keyin darhol turmush qurish va nabiralarni kutish edi. Shundagina u tinch vafot etishi mumkin edi, chunki har qanday holatda va har qanday sharoitda ham naslning davomiyligi va ajdodlarning so'nmas ibodati ularga kafolatlangan. Aynan shu bilan, ehtimol, faqat shu maqsadda nikoh tuzilgan. Ushbu buyruq darhol o'rnatilmagan. Bir necha asrlar o'tdi, bu davrda Konfutsiy ota-bobolarimizning muqaddas kulti nomidan vazifani his qilishni kuchaytirish va hissiyotlarni jilovlashga chaqirgan, barcha mulklar, asosan oddiy odamlar orasida, zodagonlar tomonidan ishlab chiqilgan va keyinchalik Konfutsiylar tomonidan mustahkamlangan oila va nikohga nisbatan majburiy munosabati. Shu bilan birga, qishloqdagi bayramona marosimlar va yoshlarning tabiiy tuyg'ulari uchun joy o'tmishda qoldi. Oila hissiyotlarga emas, balki diniy vazifalarni bajarishga asoslana boshladi va nikoh muhim jamoat ishi sifatida, birinchi navbatda jamiyatdagi asosiy ishi sifatida qaraldi.

Shunga ko'ra, kelin tanlash va turmush qurish tartibi, qoida tariqasida, yoshlarni bir-biriga jalb qilish bilan, hatto ularning tanishishlari bilan bog'liq emas edi. Qachon va qaysi o'g'illarga uylanish, qaysi oiladan kelin olish masalasi, odatda, ko'plab qarindoshlar ishtirokida maxsus oilaviy kengashda hal qilinadi. Shu bilan birga, ajdodlardan nikoh uchun marhamat talab qilingan va ular rozilik bildirganlaridan keyingina - bu uchun maxsus qurbonlik va folbinlik marosimi o'tkazilgan - kuyovning otasi yovvoyi g'ozni kelinning uyiga yuborgan - bu nikoh taklifining ramzi hisoblangan va hisoblanadi.

O'g'ilning nikohi har doim juda muhim masala deb hisoblangan, buning uchun na kuch va na pul tejab qolingan, ba'zan to'lanmagan qarzlarga tushishgan. Avvalo, kelinning ota-onasi ijobiy javob bergan taqdirda, ularga sovg'alar topshirishi va qizning tug'ilgan yili, oyi, kuni va soatini tasdiqlovchi hujjatni olish kerak. Keyin ushbu hujjat, shuningdek, kuyovning tug'ilganligi to'g'risidagi guvohnoma folbinga beriladi. Agar hamma narsa tartibda bo'lsa, yana o'zaro tashriflar boshlandi, sovg'alar almashildi, nikoh shartnomasi tuzildi va kelinning roziligi bilan to'y kuni tayinlandi.

Shu kuni qizil rangda kiyingan, hanuzgacha qizaloqnikidek taralgan kelinni kuyovning uyiga olib kelishadi. Butun to'y safari yovuz ruhlardan ehtiyotkorlik bilan himoya qilingan: ularga qarshi maxsus o'qlar otilgan, kelinning ko'kragiga sehrli kuchga ega bronza oyna o'rnatilgan va hk. Kuyovning uyida kelinning sharafiga mushak raketalari uchiriladi, keyin kelin va uning qarindoshlari bilan uchrashish paytida sovg'alar beriladi. Kelin va kuyov Osmon va Yerga birga ta'zim qildilar, boshqa bir qator marosimlarni va ibodatlarni qildilar. Ularga qizil arqon bilan bog'langan ikki qadah sharob sovg'a qilinadi. Bularning barchasi o'ziga xos ma'noga ega edi, hamma narsa chuqur ramziy ma'noga ega.

Konfutsiylikga ko’ra nikohdan keyin ayol otasining uyidan abadiy chiqib, erining uyida xizmatkor xotin lavozimiga ko'chib o'tadi. Erning oilasi uning uchun asosiy va yagona bo'ladi, qaynota - ota, qaynona – ona hisoblanadi. Va bu faqat so'zlar bilan emas: odob-axloq qoidalari, tom ma'noda turmush qurgan ayolni qaynonasini ota-onasidan ko'ra ko'proq sevishga majbur qiladi. Qaynonasi vafot etgan taqdirda, u yo'qotish achchig'ini chuqurroq boshdan kechirishi va hattoki ota-onasi vafot etganidan ko'ra ko'proq aza tutishi shart. Agar kelin yangi muhitga b chiday olmasa va qaynonasi bilan ochiq mojaroga kirsa, eri qat'iyan onaning tarafini olib, xotinini itoat etishga majbur qilishi kerak. Agar bu yordam bermasa, er bu buyruqqa bo'ysunmasdan davom etishi uchun uni taxminan jazolashga majbur. Bu so'nggi ogohlantirish bo’lib, shundan so'ng, yangi mojaro yuzaga kelganda, er isyon ko'targan xotinini haydab chiqarishga haqli va hatto undan haydab chiqarishi kerak.

Xulosa.

Menga berilgan berilgan kurs ishida ya’ni Diniy manbalarda oila va jamiyat masalasi qiyosiy taqqoslash orqali ko’plab bilimlarga ega bo’ldim. Bunda Alloh tomonidan yuborilgan muqaddas kitoblarda yozilgan ko’plab tafsirlarni ko’rib chiqdim. Bular bilan bir qatorda ahli kitob bo’lmagan dinlardagi manbaalarda oilaga munosabatlarni ham o’rganib ulardagi ma’lumotlar qiyoslashga harakat qildim.

Oilaga va jamiyatga munosabat ahli kitob dinlari ya’ni yahudiylik, xristianlik va islom dinlaridan, ahli kitob bo’lmagan dinlardan keskin farqlanishlar mavjudligini taxlilini ko’rdim. Yahudiylik, xristianlik va islom dinlaridagi manbaalarda oila jamiyatni asosiy bo’g’ini hisoblanib alohida e’tibor va e’tirof etiladi.

Buddaviylik dinida esa oilaga munasabat boshqa dinlardagi munosabatddan farq qilishini uchratish mumkin ekan. Buddaviylar e’tiqodida oila masalasi dindan tashqaridagi masala sifatida qaralishini ko’rishimiz mumkin ekan. Hatto Buddaviylik rohiblari nikohni tuzuvchi diniy yetakchi vazifasidan yiroq ekanligi, bu holatda marosimning ooddiy ishtirokchi vazifasida ekan.

Konfutsiylikda esa oila jamayat va e’tiqod ajralmas qismi ekanligi aniqlandi. Konfutsiylar oilaviy munosabatlarning ahamiyati bajarishi kerak ibodat darjasida ekan.

Xulosa qiladigan bo’lsak oila va jamiyat masalasi turli dinlarda farqlik ekanligini ko’rishimiz mumkin. Oila insoniyat paydo bo’lgandan to hozirgi davrgacha jamiyatning ajralmas va asosy qismi ekanligini angladim.