|
Shahar aholisi Qishloq aholisi
1. O`zbekistonda -37,8% (41%1999 ) 62,2%59%.1999 -yilda
2.Qozog`istonda – 58,0% 42,0%
3. Tojikistonda -33,0% 67,0%
4.Turkmanistonda-45,0% 55,0%
5.Qirg`izistonda 38,0% 62,0%
Markaziy Osiyo hududida aholining zichligi bir kv .km ga 13,8 kishiga to’g’ri keladi. Jumladan :har bir kv. km .ga: O`zbekistonda -60,1, Qazog`istonda -6,0, Tojikistonda-36,0, Turkmanistonda -9,2, Qirg`izistonda -24,1 kishi to`g`ri keladi .Aholining zichligining davlatlar orasida keskin farq qilishi aholining milliy tarkibi ,hududlari kattaligi tabiiy o`sish koefisenti va boshqalar bilan bog`liq .
Aholi zichligi har bir davlat geografik hududlarida ham keskin farq qiladi ,asosan aholining o`rtacha zichligi O`zbekistonda bir kv.km ga Andijon viloyatida -509.8, Qaraqalpog`istonda-8.8, Navoiyda-6.9, Farg`ona iqtisodiy rayonida 412 (MDH mamlakatlarida ichida eng yuqori o`rinda turadi) kishini tashkil qiladi.
Aholining jinsiy, yosh va milliy tarkibi muhim demokratik ko`rsatkich hisoblanadi. Aholining jinsiy va yosh tarkibi istiqbolini belgilash aholini takror barpo qilish uchun zarur ko`rsatkichdur.
Turli sabalarga ko`ra ularning salmog`i o`zgarib turgan. Masalan: O`zekistonda 1939 -yilda erkaklar 52,0%ni, ayollar 48,0% ni tashkil etgan bo`lsa, 1989-yil erkaklar 49,0% va ayollar 51,)% tashkil etgan. 1999-yil har 1000 erkakka 1018 ayol to`g`ri kelgan.
Ayohi yosh tarkibidagi yuqori ko`rsatkichlar mamlakat ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirishning istiqbollarini belgilab beradi. Past ko`rsatkichlar aholining qarib borishini ko`rsatadi.
Aholining milliy tarkibi tashqi omillar hamda davlat siyosati rivojlanishining turli bosqichlarida o`zgarib turadi.
1989 yil ro`yxati bo`yicha: O`zbekistonda o`zbeklari - 14000.000 kishidan oshgan.O`zbekistondan tashqarida , jumladan: Tojikistonda - 550000; Qozog`istonda - 3320000; Turkmanistonda - 320000; Afg`onistonda 3 mlndan ortiq o`zbeklar yashaydi. O`zbekistonda umumiy aholining 71,4% ni o`zbeklar, 8,3 %ini ruslar, 4,7% tojiklar, 4,1% qozoqlar, 0,9%ini qirg`izlar, 0,6%ini turkmanlar va boshqa millat vakillari tashkil etadi. O`zbekistonda 3 mln kishi atrofida slovyan halqlarining vakillari yashaydi.
Qozog`iston Respublikasida 1995-yilgi ma`lumoti bo`yicha qozoqlar 46,0 % ruslar, 34,0% , ukrayinlar 4,9 % , nemislar 3,1 % boshqa millat vakillari 11,2%ni tashkil etgan.
Tojikistonda aholining milliy tarkibini tojiklar 62,3 %, o`zbekllar 23,8%, ruslar 10,5%, tatarlar 2,0 % va boshqaqlar qirg`izistonda (1989-y) qirg`izlar 52,4%ni tashkil etadi.MOD ni qishloqlarida asosan tub aholi yashaydi. Masalan: O`zbekiston qishloqlarida 96,7% tub aholidir. Shaharlar tub aholining ulushi 64,7%. Aholining social (ijtimoiy) tarkibi: Rivojlangan mamlakatlardan ancha farq qiladi. Ya`ni MODda hanuz qishloq xo`jalik ishlab chiqarishi bilan band bo`lgan aholi soni yuqori ko`rsatkichga ega.
MOD mustaqillik yillarida aholining savodxonligini oshirish, ularga kasbiy yo`nalish berish va madaniy darajasini ko`taishga katta etibor bermoqda.
Masalan: O`zbekistonda “Talim to`g`risidagi qonun”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va boshqalar asosida ish olib borilmoqda.MODda mehnat resurslari – mehnat qilish qobuliyatiga ega bo`lgan kishilardan iboratdir. Mehnat resurslarini shakllanishiga aholining yoshi va jinsiy tarkibi , tabiiy o`sish rejasi va boshqa ijtimoiy holatlar ta`sir ko`rsatib turadi. Mehnat resurslarining taqsimlanib turishi MODda turlichadir. Masalan: 1995-yilda: Mehnat resurslarini har bir davlatning umumiy aholisisga nisbatan foiz hisobida taqsimlanishi.
Respublikalarda: O`zbekistonda -49.8%, Tojikistonda-48.3%, Qirg`izistonda-52.4%, Qozog`istonda-55.1% ga teng. MODda 51,2% ga teng..
2.2.1-jadvali Aholining bandlik darjasi umumiy aholi soniga nisbatan % hisobida.
1
|
Tarmoqlar
|
MOD
|
O`zbekis
ton
|
Tojikis
ton
|
Turkmanis
ton
|
Qirg`izis-
ton
|
Qozog`is-ton
|
A)
|
Qishloq xo`jaligida
|
41,7
|
45,8
|
54,5
|
44,2
|
42,0
|
20,0
|
B)
|
Sanoatda
|
19,2
|
18,4
|
16,8
|
19,2
|
19,2
|
22,3
|
V)
|
Xizmat soxasida
|
39,1
|
35,8
|
28,7
|
6,3
|
38,7
|
55,8
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2.2.2-rasm. Aholining joy egallashi
Respublikalarda aholining xo`jalik tarmoqlari bo`yicha bandligi ham turlichadir. Jumladan O`zbekistonda moddiy ishlab chiqrishdan jami : 68,5%i , mehnat resurslari bilan band (1995 y) keyingi yillrga nomoddiy ishlab chiqarishda band bo`lganlar salmog`I ortib bormoqda.
Aholining tez suratlar bilan ko`payish tarkibida ish bilan bandligining barqaror ravishda o`sishining ta`minlashni taqazo etadi. Shuning uchn aholi bandligining tizimini takomillashtirish mehnat bozori munosabatlarini tartibga solish, aholining qayta tayyorlash va malakasini oshirish lozim.
Markaziy Osiyoda aholi demografiyasiga oid muommolar mavjud bo`lib, ularni bartaraf qilish hozirgi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Ayniqsa, regionda tabiiy o’sisning turlicha ekanligi va hududlar bo`yicha noteks tqsimlanganligi (Umumiy soni, zichligi ijtimoiy tarkibi va boshqalar) mehnat resurslari va ish bilan bandlik darajasining nomutanosibligi , yoshi va bilimidagi farqlashlar va h.o. Markaziy Osiyodagi har bir mustaqil Respublikada bozor iqtisodiyoti strategiyasini ro`yobga chiqarishda aholini ijtimoiy himoyalash sohasida kuchli va samarali chora tadbirlarni amalga oshirish zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
