«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

gigroskopiklik
yoki 
suv singdirish
bilan ifodalanadi. 
Material yuzasining namlanishi izolyatsion qutblanish tabiatiga bog‘liqdir. 
Ionli qutblanuvchi jism yuzasida qarama-qarshi ishorali ionlar joylashib, ular 
qutbli suv molekulalarini o‘ziga tortadi va izolyatsiya yuzasida bir necha 
molekulalar qatlamini hosil qiladi
71
. 
Dipol qutblanuvchi jism yuzasida zaryadlangan dipollar betartib joylashib, 
suvni yuqoridagi (ion qutblanish) ga nisbatan kamroq miqdorda o‘zida singdiradi 
70
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (30-32 bet)] 
71
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (30-32 bet)] 
.
)
(
)
(
)
(
)
(
2
1
1
2
2
1
1
2
d
d
d
d
Ps
r
r
r
r
Ps
R
s









---

yoki yupqa qatlam hosil qiladi. Faqatgina elektron qutblanishga ega neytral yuzaga 
ega bo‘lib, suv molekulalarini o‘ziga mutlaqo tortmaydi. Shu sababli, ionli 
dielektrik suv bilan yaxshi namlanadi, dipollisi nisbatan kamroq namlanadi, neytral 
dielektrik esa umuman namlanmaydi. 
Issiqlik ta‘sirida dielektrikda erkin ionlar ko‘payishi natijasida uning 
solishtirma qarshiligi keskin pasayadi. Dielektrikda solishtirma yuza qarshiligining 
haroratga nisbatan o‘zgarishi quyidagicha ifodalanadi. 
.
(11) 
Anorganik materiallarda 


0,01-0,02, organiklarida esa 


0,03 –0,04. 
Agar harorat 15
0
C dan 25
0
C gacha o‘zgartirilsa,u holda 

s
qiymati ikki barobar 
o‘zgaradi. Bu qiymat 100

C ga farq qilsa, dielektrikning 

s
qiymati katta, ish 
haroratida esa undagi tok oqimi kam bo‘lishi kerak.
Elektr mashina va apparatlarning izolyatsiya qarshiligi deganda, sim 
izolyatsiyasi va shu jihoz qismlari orasidagi qarshilik tushuniladi. Izolyatsiya 
qarshiligining o‘lchov birligi qilib 1 tom = 10
6
Om qabul qilingan. Izolyatsiyaning 
umumiy solishtirma qarshiligi yuza va ichki qarshiliklari yig‘indisidan iboratdir. 
Shu sababli izolyatsiya qarshiligi namlik va harorat ta‘sirida o‘zgaradi. Amalda 
izolyatsiya qarshiligi tayor elektr uskunasining ish sharoitida harorat va namlik 
ta‘sirida tekshiriladi. Dielektrikda 

qiymati materialning o‘zgarmas kuchlanish 
ta‘sirida ishlashi mumkinligini ifodalaydi. Uning qiymati qancha yuqori bo‘lsa, 
izolyatsiya shuncha yaxshi bo‘ladi. Ammo bu xarakteristika dielektrikning 
o‘zgaruvchan kuchlanishda ishlashi yoki ishlay olmasligini ifodalamaydi.