14-MA’RUZA
DIELEKTRIKLARNING XOSSALARI
Reja:
1.
Lazer nur texnologiyasining nazariy asoslari
2.
Sitollar
Lazer nur texnologiyasining fizik asoslari.
Optika
fani yorug‗lik nuri bilan
shug‗ullanuvchi fizika bо‗limidir.
Yorug‘lik nurining rangi
uning tо‗lg‗in uzunligi
ga bog‗lig‗.
Infrog‘izil
rangga tо‗lg‗in uzunligi
=750 mkm dan
=0,76 mkm
gacha kirsa,
g‘izil
rangga
=0,76
0,62 mkm,
tо‘g‘ sarig‘
rangga
g‗0,62
0,59
mkm,
sarig‘
rangga
=0,59
0,56 mkm,
yashil
rangga
g‗0,56
0,50 mkm,
kо‘k
rangga
=0,50
0,45 mkm,
binafsha
rangga
=0,45
0,4 mkm,
ultrabinafsha
rangga
=0,4
0,05 mkm yorug‗lik nurlari kiradi.
Optikaning tо‗lg‗in nazariyasiga binoan
yorug‘lik nuri
о‗zaro perpendikulyar
yо‗nalishda tebranadigan elektr va magnit maydonlari kuchlanganliklarining
ma‘lum bir yо‗nalishda targ‗alishidan iboratdir. Yorug‗lik
nurlari bir-biridan
tо‗lg‗in uzinligi
va fazasi
bilan farg‗lanadi. Yorug‗lik nurining elektr maydon
kuchlanganligi E va magnit maydon kuchlanganligi H vektorlari g‗uyidagicha
ifodalanadi
159
.
159
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA,
2009. 90-91 bet.]
ushlanib turgach, elektron metastabil sath 2 dan asosiy sath 1 ga g‗aytishida
ma‘lum tо‗lg‗in uzunligi
ga ega bо‗lgan kogerent yorug‗lik nur 5 ni chig‗aradi.
Kogerent yorug‗lig‗ nurni chig‗ishi uchun yug‗ori-uyg‗ongan
metastabil sathdagi
elektronlar soni, asosiy sathdagi elektronlar sonidan kо‗prog‗ bо‗lishi shart
160
.
Agar modda elektronlari bir xil uyg‗ongan sathdan asosiy sathga g‗aytsa,
moddaning barcha atomlari bir xil tо‗lg‗in uzunlik
va faza
ga ega nur
chig‗aradi. Elektronga tashg‗i energiyani optik energiya yutilishi bilan ta‘minlash
mumkin. Kogerent nurni olish sharti shuki, elektronlar uyg‗ongan metastabil
sathda kichkina yashash vag‗tiga ega bо‗lishi kerak. Kogerent yorug‗lik nur
texnikada
lazer nur
deb
yuritilsa, bunday nurni oluvchi g‗urilma
optik kvant
generatori
deb ataladi
161
.
Moddada yorug‗lik nurining yutilishi yorug‗lik nur energiyasining
elektronlarga uzatilishi org‗ali sodir bо‗ladi. Boshlang‗ich davrda nur
energiyasining moddaga kirish chug‗urligi elektronning о‗rtacha yugurish
uzunligiga teng bо‗lib, 5
50 mkm ni tashkil g‗iladi.
Keyingi davrda nur energiyasining moddaga kirib borishi moddaning issig‗lik
о‗tkazuvchanlik g‗obilyatiga bog‗lig‗dir. Nur energiya og‗imining zichligi ma‘lum
mig‗dordan oshgach, sirt g‗atlamini g‗izitishi va eritishi mumkin. Energiya zichligi
oshsa, moddaning bug‗langan g‗ismi tezda kо‗payib,
ajralgan tomchilar hosil
g‗iladi va ularni par bilan birga ishlov berilish hududidan tashg‗ariga otib
yuboradi. Nur energiya og‗imining zichligi 10
10
Vtg‗m
2
gacha borishi mumkin.
Ba‘zi moddalarda
sublimatik bug‘lanish,
ya‘ni erib suyug‗lik holatiga о‗tmasdan
g‗attig‗ holatdan tо‗g‗ri bug‗ holatiga о‗tib ketishi ham kuzatiladi.
Optik kvant generator qisqa muddatli impulsda ishlasa, energiyaning oz
g‗ismi issig‗lik о‗tkazuvchanlikka sarf g‗ilinadi va kо‗p g‗ismi bug‗latishga ketadi.
Shuning uchun 10
-6
10
-9
sek qisqa muddatli impuls kvant generatorlar kо‗prog‗
160
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA,
2009. 90-91 bet.]
161
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA,
2009. 92-93 bet.]
ishlatiladi. Shisha, keramika, germaniy, kremniy kabi mо‗rt
moddalarga lazer nur
bilan ishlov berganda sirtda mikro yorilishlar, darz ketishlar yuz berishi mumkin.
Bu katta issig‗lik kuchlanishi ta‘sirida yuzaga keladi, va sо‗nggi ishlov berishda
bunday material g‗izdirish chizig‗i bо‗ylab bо‗laklanadi
162
.
Lazer nurning juda katta energiya og‗imi ta‘sirida elektr uchg‗uni
yuzaga
kelishi va bu moddani elektr teshib о‗tilishiga olib kelishi mumkin. Buni oldini
olish uchun moddaning ishlov beriluvchi sirti gaz og‗imi bilan sovutilib turiladi.
Lazer nurning texnologik afzalliklari quyidagilar:
-Energiyani ma‘lum kerak masofaga yetkazib berilishi;
-Ishlov berish hududida material bilan energiya manbai orasida mexanik, elektr va
magnit ta‘sirini yо‗g‗ligi;
-Katta energiya zichligini ta‘minlanishi;
-Energiya mig‗dorini oson boshg‗arilishi;
-Ishlov berish hududida yug‗ori temperatura olinishi;
-О‗ta qisqa 10
-9
sek
impulsli nurdan boshlab, toki uzluksiz nurgacha olinish
imkoni;
-Ishlov berish hududini juda kichik bir necha mkm о‗lchamligi;
-Nurni ishlov beriluvchi sirt bо‗ylab katta aniqlik bilan surilish imkoni;
-Nur quvvatini talab qilingan qonun bilan о‗zgartirila olinishi.
163
Do'stlaringiz bilan baham: