«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

Mikroiqlim kattaliklarining kishi organizmiga ta’siri 
Ma’lumki, kishi organizmi uzluksiz ravishda issiqlik ajratib chiqaradi, 
bu issiqlikning miqdori ma’lum mikroiqlim sharoitida mushaklar ishining 
jadalligiga bog‘liq. Tinch holatda turganda kishi organizmi о‘rta hisobda 
70 kkal/soat issiqlik chiqaradi. Organizmga tushadigan yukning ortishi 
bilan ajralib chiqadigan issiqlik miqdori ham ortadi. Odam bajaradigan 
barcha ishlar og‘irlik darajasi bо‘yicha uch kategoriyaga bо‘linadi: 
I.
Yengil ishlar: Bularga asosan, о‘tirib bajariladigan, turib yoki yurib 
bajariladigan, lekin muntazam ravishda zо‘riqish talab qilmaydigan 
yoki yuk kо‘tarishni talab qilmaydigan ishlar kiradi. (energiya sarfi 172 
Dj/sek yoki 150 kkal/soatgacha). 
II.
О‘rtacha og‘irlikdagi ishlar: ularga doimo yurib bajariladigan, tik 
turgan holda bajariladigan va yuklarni tashish bilan bog‘liq bо‘lmagan 
ishlar kiradi. (energiya sarfi 172-232 Dj/sek 150-200 kkal/soat). 
III.
О‘rtacha og‘irlikdagi ishlar. Bularga yurib va unchalik og‘ir bо‘lmagan 
yuklarni (10 kg gacha) tashish bilan bog‘liq ishlar kiradi. energiya sarfi 
232-295 Dj/sek yoki 200-250 kkal/soat). 

---

6 
IV.
Og‘ir ishlar: Bularga surunkali ravishda zо‘riqish bilan, doimo salmoqli 
og‘irlikdagi yuklarni (10 kg dan ortiq) tashish bilan bog‘liq ishlar kiradi 
(energiya sarfi 295 Dj/sek yoki 250 kkal/soat dan ortiq). 
Organizmagi fiziologik jarayonlarni me’yorda borishi uchun atrof-
muhit ajralib chiqayotgan issiqlikni о‘ziga qabul qilish xususiyatiga ega 
bо‘lishi kerak. Organizm ajratib chiqarayotgan issiqlik miqdori va atrof-
muhitning sovutish xususiyatiga mos tushishi uning nufuzini belgilaydi. 
Agar kishi yuqori ish unumdorligiga erishgan holatda ham yaxshi 
kayfiyatini ta’minlansa, bunday mikroiqlim sharoit komfort ya’ni eng 
qulay sharoit hisoblanadi. Ma’lumki, kishi organizmi termoregulyatsiya, 
ya’ni о‘z haroratini boshqara bilish xususiyatiga ega. Bu asosan quyidagi 
uch xil yо‘l bilan amalga oshiriladi: bioximik, qon aylanish 
intensivligining о‘zgarishi va terlash. 
Bioximik termoregulyatsiya organizmda kechadigan jarayonlarning 
jadalligi о‘zgarishi natijasida sodir bо‘ladi. Qattiq sovuq yeganda mushak-
larning titrashi organizmning issiqlik ajratib chiqarishini 150-200 Vt/s 
gacha oshirishi aniqlangan. Organizm qizib ketganda issiqlikni atrof-
muhitga berishi ortadi. Bu teri qon tomirlarining kengayishi va ularga 
qonning kо‘p miqdorda oqib kelishi natijasida sodir bо‘ladi va aksincha, 
organizm sovub ketganda teri qon tomirlarining torayishi ularga qonning 
kam oqib kelishi tufayli tashqi muhitga issiqlik berish kamayadi. 
Kishi terlaganda, namlikning bug‘lanishi natijasida terining yuzalari 
issiqlikni yо‘qotadi. Komfort sharoitda issiqlik uzatish miqdori issiqlik 
paydo bо‘lish miqdoriga tengdir. Soddaroq qilib aytganda organizm 
qancha issiqlik chiqarsa shuncha miqdordagi issiqlikni, tashqi muhitga 
beradi. Shuning uchun kishi organizmining harorati doimo 36,0-36,6 °C 
miqdorda saqlanadi. Agar issiqlik muvozanati buzilsa, kishi о‘zini yomon 
his qiladi. 
Masalan, agar issiqlik uzatish issiqlik ajratib chiqarishdan kam bо‘lsa, 
organizmda issiqlik yig‘ilib u qizib ketadi. Yoki, issiqlik uzatish, issiqlik 
ajratib chiqarishdan kо‘p bо‘lsa organizm sovib ketadi. Organizmning 
qizib yoki sovib ketishi, uning ish faoliyatiga salbiy ta’sir kо‘rsatadi, ish 
unumdorligini pasaytiradi, hamda kasallik yoki baxtsiz hodisalarga sabab 
bо‘lishi mumkin. 
Ishchilarning 
komfort 
hissiyoti 
sex 
havosining 
mikroiqlim 
parametrlarini tanlashga bog‘liqdir. Sanoat korxonalarini loyihalash 
meyorlari sexda bajariladigan ishning tabiatini, bajarilayotgan ishning 
og‘irlik darajasini va yil faslini hisobga oladi. Ishlab chiqarish sexlaridagi 
mikroiqlim sharoit kо‘pgina hollarda nafaqat komfort talablarni, shu bilan 
birga texnologik jarayonni zarur shart-sharoitlarini ham qoniqtirishi kerak. 

---

7 
Mikroiqlim - kattaliklari bu jarayonning bajarilishiga yordam beradi, yoki 
tо‘sqinlik qiladi. Agar texnologik talablar bо‘yicha tanlangan mikroiqlim 
kattaliklar komfort shart-sharoitga yoki sanitariya talablariga mos 
tushmasa, sexda ishlovchilarga alohida komfortli zonalar tashkil qilinadi.