O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv, mintaqalarning

partiyadan butunlay xoli qilindi. 
Sobiq Ittifoqning rasmiy jihatdan tugatilishida 1991-yil 8-dekabrda Belorussiyaning Belaya Veja 
Pushchasida Rossiya, Ukraina va Belorussiya rahbarlari tomonidan imzolangan ozaro bitim 
muhim ahamiyat kasb yetdi. Bitimda 1922-yil 30 dekabrda tashkil topgan SSSR tugatilganligi va 
Mustaqil Davlatlar Hamdostligi (MDH) tashkil etilganligini rasman elon qildilar. 1991-yil 25-
dekabrda SSSR xalqaro huquq subekti sifatida barham topdi 
33-savol:
 O‘zbekiston xavfsizligi organlarining respublika boshqaruv tizimining tarkibiy qismiga 
aylantirilishi. (KGB, Ichki ishlar vazirligi, ichki qo'shinlar, ularning Prezidentga bo'ysunishi)
 
Insoniyatning keyingi asrlardagi taraqqiyoti zamirida toplangan ilmiy nazariy talqinlar asosida 
fuqarolik jamiyati deganda, birinchi navbatda, davlatdan xoli bolgan mulkiy, bozor tartiblari, 
oilaviy, axloqiy-manaviy munosabatlar sohasi tushuniladigan boldi. Shu manoda, marifiy, 
xususiy, gayrirasmiy, nosiyosiy hayot sohasi majmui tarzida talqin etiladigan fuqarolik jamiyati 
tovar ishlab chiqaruvchilar va istemolchilarning davlat nazorat qilmaydigan manfaatlarini 
amalga oshirish olami sifatida tariflanadi. Masalan, Gegelning tabiriga kora, fuqarolik jamiyatibu 
eng avvalo, xususiy mulkka asoslangan manfaat (ehtiyoj) lar tizimi, shuningdek din, oila, 
tabaqalar, davlat tuzumi, huquq, axloq, burch, madaniyat, talim, qonunlar va subekt (inson) 
larning ulardan kelib chiquvchi ozaro uzviy yuridik aloqalari majmuidir. Insonlar tabiiy, 
«nomadaniy» holatdan «fuqarolik jamiyatiga otishlari lozim, zero aynan shu jamiyatda huquqiy 

---

munosabatlar asl voqelikka aylanadi». Gegel bu jamiyatni burjuacha ishlab chiqarish 
munosabatlari majmui sifatida tushungan, shu bilan birga, uning ikki asosiy prinsipini alohida 
ajratib korsatgan: 
Fuqarolik jamiyatining davlatdan mustaqilligi, avtonomligi uning ozini ozi boshqarish 
qobiliyatiga egaligi bilan izohlanadi. Bu jamiyatda ozini ozi boshqarish jabhasi bilan davlat 
boshqaruvi jabhasi mavjud bolib, ular biri-biriga zid emas, aksincha, bir-birini toldiruvchi tizimlar 
hisoblanadi. Ijtimoiy ozini ozi boshqarish ustun mavqega ega bolib, jamiyatning ozi davlat 
boshqaruvini joriy etadi, davlat apparatini shakllantiradi va, nihoyat, ijtimoiy hayotga davlat 
aralashuvining kolami va chegarasini belgilaydi (V. A. Chetvernin). 
Fuqarolik jamiyatidagi ozini ozi boshqarishning asosiy mexanizm (murvat) lari:erkin bozor 
(iqtisodiy mexanizm); siyosiy erkinlik va demokratiya (siyosiy mexanizm); manaviy-axloqiy soha 
(manaviy-ruhiy mexanizm; jamiyatdagi nizolarni odil sudlov vositasida hal etish (sud-huquqiy 
mexanizm)dan iborat bolib, ularda jamiyat azolarining rasman tengligi prinsipi namoyon boladi. 
Yuqoridagi tahlillar asosida «fuqarolik jamiyati» tushunchasini yanada aniqlashtirishga urinib 
korish mumkin. Yani: fuqarolik jamiyati  insonlarning shunday birligidirki, u jamiyat hayotining 
iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va manaviy sohalarida asosiy (birlamchi) nodavlat tuzilmalarni ixtiyoriy 
vujudga keltiradigan, shuningdek nodavlat munosabatlarning majmui va erkin insonlar, 
tashkilotlar va fuqarolar uyushmalari faoliyat yuritib, namoyon boladigan sohadir. Maxsus 
adabiyotlardan birida quyidagi tarifni ham uchratish mumkin: «Fuqarolik jamiyati oz faoliyatida 
davlatdan, uning idora va muassasalaridan xoli bolgan xususiy shaxslar, guruhlar va 
institutlarning tizimi... Fuqarolik jamiyatini mamlakatdagi davlat-hokimiyat tuzilmalari doirasiga 
kirmaydigan nosiyosiy ijtimoiy munosabatlar yigindisi sifatida tariflash mumkin» 
Fuqarolik jamiyatining qaror topishi va zohir bolishining quyidagi umumiy goya va prinsiplarini 
takidlash joiz: 1) iqtisodiy erkinlik, turli mulk shakllari va bozor munosabatlarining mavjudligi; 2) 
inson va fuqarolarning tabiiy huquqlarini sozsiz tan olish va muhofaza etish; 3) davlat 
hokimiyatining legitimligi va demokratikligi, yani huquqiy davlatning mavjudligi; 4) barchaning 
qonun va odil sudlov oldida tengligi, shaxsning yuridik jihatdan muhofazalanganligi; 5) siyosiy va 
mafkuraviy plyuralizm, legal muxolifatning mavjudligi; 6) soz va matbuot erkinligi, ommaviy 
axborot vositalarining mustaqilligi; 7) davlatning fuqarolar xususiy hayotiga aralashmasligi, 
davlat bilan fuqarolarning ozaro burch va masuliyat (javobgarlik) orqali bogliqligi; 8) ijtimoiy 
hamkorlik va milliy totuvlikning taminlanganligi; 9) insonlarning munosib hayot kechirishini 
taminlovchi samarali ijtimoiy siyosat amalga oshirilishi. 
Huquqiy davlat qurish doktrinasida davlat hokimiyati tizimi qonun chiqaruvchi, ijro va sud 
hokimiyatiga bolinishi muhim orin tutadi. Ushbu qarashning genezisi, zamonaviy muammolari 
haqida juda kop falsafiy, siyosiy va huquqiy adabiyotlar chop etilgan.