O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv, mintaqalarning

31-savol:
 Mustaqillikning ilk davrida O‘zbekistonda davlat suverenitetini mustahkamlash yo‘lidagi sa’y-
harakatlar. (Uyg'onish, milliy harakat, til masalasi, siyosiy partiyalar)
 
1989-yil 21-oktabrda Ozbekiston Oliy Sovetining XI sessiyasi «Ozbekiston SSRning davlat tili 
haqida»gi Qonunini qabul qildi. Ozbek tili davlat tili deb elon qilindi. Ish yuritish sekin-asta 
ozbek tiliga otkazila boshlandi, uni organishni yaxshilash yuzasidan aniq chora-tadbirlar 
belgilandi. Ayni vaqtda rus tilini va respublikada yashovchi boshqa xalqlarning tillarini organish 
uchun shart-sharoitlar yaratilishi lozim edi, tilni organishning ixtiyoriyligi va uni tanlash huquqi 
qonunda belgilab qoyildi. Bu qonunning qabul qilinishi ozbek xalqi, shu xalq milliy oz-ozini 
anglashining osishi, respublikada millatlararo hamjihatlikning saqlanib qolishi uchun juda katta 
ahamiyatga ega boldi. Davlat tili haqidagi qonun qabul qilinganidan song milliy ozlikni anglash, 
milliy davlatchilikni tiklash yolida respublikada yana bir tarixiy ahamiyatga ega bolgan muhim 
siyosiy qadam qoyildi. 
1990-yil 23-martda Ozbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining Plenumida respublika 
siyosiy tizimi togrisidagi masala korib chiqildi. Unda Ozbekistonda hokimiyatning Prezidentlik 
boshqaruvi shakliga otishi respublika suvereniteti va davlatchiligida mohiyatan yangi bosqich 
ekanligi takidlandi. 

---

1990-yil 24-mart kuni Ozbekiston SSR Oliy Sovetining XII chaqiriq 1-sessiyasi SSSR doirasida 
birinchi bolgan siyosiy hujjatni - «Ozbekistonda Prezidentlik boshqaruvi tasis etish togrisida»gi 
qarorni qabul qildi va Ozbekiston Kompartiyasi MK birinchi kotibi Islom Abduganiyevich 
Karimov Ozbekiston SSR Prezidenti etib saylandi. Shu tariqa, Ozbekiston-SSSR respublikalari 
ichida birinchi bolib ozining milliy-huquqiy va demokratik davlatiga mustahkam zamin yaratdi. 
Ozbekistonning mustaqillikka yerishishida qoyilgan navbatdagi muhim qadamlardan biri bu 
1990-yil 20-iyunda respublika Oliy Soveti tomonidan 12 moddadan iborat bolgan «Mustaqillik 
Deklarasiyasi»ning qabul qilinishi edi. Mazkur hujjat Ozbekiston qonunlarining Ittifoq 
qonunlaridan ustuvorligini taminladi. Shu bilan birga, «Mustaqillik Deklarasiyasi» 
Ozbekistonning 1991-yil 31-avgustga qadar mavjud bolgan boshqaruv, huquqiy faoliyatini 
taminladi, barcha sohada mustaqil siyosat olib borish imkonini berdi. Deklarasiyada har bir 
millatning oz taqdirini ozi belgilash huquqidan kelib chiqqan holda, xalqaro huquq qoidalariga, 
umumbashariy qadriyatlariga va demokratiya tamoyillariga asoslanib Ozbekiston SSRning davlat 
suvereniteti elon qilindi. Deklarasiyaning qabul qilinishi bilan Ozbekistonda respublikaning 
iqtisodiy va siyosiy hayotiga doir masalalar mustaqil tarzda hal qilina boshlandi. 
Shunday bir tarixiy sharoitda sobiq SSSRdagi siyosiy vaziyat keskinlashib bordi. XX asrning 90-
yillari boshlarida Ittifoq tarkibidagi kopchilik respublikalar mavjud vaziyatni ozgartirishni talab 
qila boshladi. 1990-yil bahorida Sovet Sosialistik Respublikalari hisoblangan Boltiqboyidagi Litva 
(11-mart), Latviya (4-mayda), Estoniya (8-may), keyinroq Gruziya (oktyabr) va Ozarbayjon 
(1991-yil fevral) Ittifoq tarkibidan chiqqanligini elon qildi Bu holat SSSR ning davlat butunligiga 
jiddiy tasir korsatdi. Moskva 1990-yil kuzida Markaz bilan respublikalar ortasidagi 
munosabatlarni yangilash yuzasidan muzokaralar jarayonini boshlab yubordi. Shu asosda 
markaziy hokimiyat jamoatchilikning talablari ostida Ittifoq shartnomasini yangilash zaruratini 
etirof etishga majbur boldi. 
SSSR Oliy Soveti Ittifoq shartnomasini ozgartirish, SSSRni teng huquqli suveren respublikalar 
Federasiyasi sifatida yangilash xususida xalqning fikrini bilish maqsadida 1991-yil 17-mart kuni 
Butunittifoq referendumini otkazishga qaror qildi.