O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

volost boshlig'i, qish­
loq oqsoqoli, ovul b osh lig'i, xalq sudyalari 
va 
ularning yordamchi­
lari, ariq oqsoqoli, mirob, o ‘nboshi, ellikboshilar 
kabi lavozimlarda 
yerlik aholi vakillari ish olib borgan.
1867-yilgi «Nizom» 
loyihasi asosida o'troq aholi 
bir bosqichli 
tizim 
shaklida, ya’ni 
oqsoqolliklarga, 
chorvador aholi esa 
ikki bosqichli
tizim ko'rinishidagi 
volost 
va 
ovullarga 
birlashtlrilgan. Har bir oqso- 
qollik 
100 - 2 0 0 xonadon, o v u l 100 - 200 o ‘tov, har bir volost esa
1 0 0 0 -2 0 0 0 o ‘tovdan 
iborat holda tashkil qilinishi belgilangan.

---

248
Boshqaruv tartiblarinina mi/stamlakachilik xususivatlari.
 
O'rta Osi- 
yoning Rossiya ¡mperiyasi tomonidan bosib olinishi bilan bir vaqtda uni 
kelgusida qanday boshqarish va o'z manfaatlari yo'lida foydalanish hal 
qilib borilgan. Shunga ko'ra, Turkiston olkasi bosib olingan davrdan 
boshiab to'liq mustamiaka sifatida boshqaruv tartibiariga asoslangan 
ma’muriy-hududiy birlikiar va ularning boshqaruv tartiblari joriy qilib bo­
rilgan. Uning asosiy maqsadi mahalliy aholini qattiq nazoratda va to- 
belikda ushlab turishga qaratilgandi. Joriy qilingan boshqaruv tartiblari 
to'liq ravishda harbiy tartiblarga asoslanib, o'Ikada imperiyaning siyosiy 
va iqtisodiy hukmronligini o'rnatishga moslashtirilgandi.
Joriy etilgan mustamiaka boshqaruvi Turkiston o'Ikasini tashqi dun- 
yodan to'liq ajratib qo'ydi. O'rta Osiyoda Rossiya imperiyasi hukumati- 
ning yana bir asosiy maqsadi 
imperiyaning markaziy rayoïiaridan bu 
yerlarga aholini ko'chirib keitirib joylashtirish
 
bo'lgan. 0‘lka ma’muriyati 
ko'chirib keltirilgan aholiga erkin yashashi va xavfsiz turmush kechirishi 
uchun yetarli imkoniyatlar yaratib berishga intiidi. Ko'chirib keitirilganlar 
yerlar va kerakli mablag'lar bilan ta’minlangar. Aholini ko‘chirib keitirib 
joylashtirishdan yana bir maqsad o'Ikada mustamlakachilik: siyosatini 
amalga oshirishda qo'shimcha tayanch kuchlarga ega bo'iish edi. Bu 
siyosat mahalliy aholini ruslashtirish imkoniyatlarini kengaytirishga qa- 
ratilgan tadbir bo'ldi.
Turkiston olkasinina m a’muriv-hududiv bolinishi va boshqaruvi. 
O'rta Osiyoda bosib olingan hududlar ma’muriy jihatdan bo'linib, ular 
to'liq zobitlar qo'l ostida bo'lgan.