O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

Munosabatlarnina keskinlashuvi.
Chingizxon sulton Muhammadga 
minnatdorchilik bildirish va o‘zaro shartnoma tuzish uchun 
1218-yilning
o'zidayoq Xorazm ga juda katta savdo va elchilik karvonini yuboradi. 
Karvon ko‘p miqdorda oltin, kumush buyumlar, xitoy ipak matolari, suv- 
sar va q u n d u z mo‘ynalari va boshqa qimmatbaho mollar ortilgan 
500
tuyadan va 
450 musulmon savdogarlardan 
tashkil topgandi. Ammo 
karvon cheg ara shahar 
O'trorda 
ushlab qolinadi. Shahar noibi 
G'oirxon
(Inolchiq) 
tomonidan karvon talanib, savdogarlarning hammasi qirib 
tashlanadi. Faqatbirtuyakashginaolimdanqutulibqoladi. U Chingizxon 
qarorgohiga zo'rg'a yetib borib, karvonning dahshatli qismatidan xabar 
beradi. Chingizxon voqeadan qattiq g'azablanadi. Ammo g'azabini 
bosib, 
Ibn Kafroj B ug‘roni 
ikki ishonchli mulozim kuzatuvchilar bilan 
xorazmshoh huzuriga elchi qilib yuboradi. Chingizxon sulton Muhammad- 
dan aybdorlarni jazolash /a Inolchiqni uning ixtiyoriga topshirishni talab 
qiladi. Xorazm shoh bunga javoban elchinio‘ldirishni, ikkita mulozimning 
soqol-mo'ylovini qirib, sharmandalarcha qaytarib yuborishni buyuradi. Bu 
ikki davlat o ‘ rtasidagi savdo aloqalari va elchilik munosabatlari tamomila 
uzilganini bildirardi. Shunday qilib, 
0 ‘trorvoqeasi 
urush boshlanishiga 
bahona bo'ldi.
Xorazmshohlar davlatinina inairozaa vuz tutishi.
Xorazmshohlar 
saltanati q o ‘ shinining umumiy soni Chingizxon harbiy kuchiga nisbatan 
birmuncha oshiqroq edi. Biroq xorazmshoh hokimiyati mustahkam 
emasdi. Mansabdorlar davlat tang ahvolda qolgan paytlarda o ‘z vazi- 
falarini tashlab ketar, o'zboshimchalik bilan yo‘l tutardilar. Hatto ayrim 
viloyat hokimlari xorazmshohga nomigagina bo'ysunar, amalda deyarli 
mustaqil e d i. Ayniqsa, 
Turkon xotun, 
ya’ni «Turklar onasi» nomi bilan 
shuhrat topgan sulton Muhammadning onasi qo'shinning oliy sarkardalari 
h isoblan gan qipchoq oqsuyaklari bilan urug'-qabila aloqalari orqali 
mahkam bog'langandi. U o ‘z qabiladoshlari manfaati yolida saroydagi

---

77
barcha fitnalarga boshchilik qilar, hatto ko'pchilikda shohga qarshi adovat 
ruhini uyg'otib qo'ygandi. Eng achinarlisi, ezilgan Xorazm xalqining 
sulton Muhammadga nisbatan e’tiqodi susayib ketgandi. Ichki nizo, 
boshboshdoqlik va fuqarolarning noroziligi kuchayib, mamlakat siyosiy 
hayoti inqirozga yuz tutgandi. Ana shunday vaziyatda u mo'g'ullarning 
Chingizxon boshliq bosqiniga duchor bo'ldi.