O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

Yer eaaliai tur/ari.
Somoniyl ar hukmronligi davrida yer egaligining 
«mulki su ltoniy», «mulk yerlari», «vaqf yerlari», «mulki xos» 
va 
«jamoa yerlari» 
d e b ataluvchi 
b e s h
turi mavjud bo'lgan. Oliy martabali 
ruhoniylar va sayyidlar qo‘l ostidagi yerlar «mulki xos» deb yurltilgan. 
Burday mulkdorlar davlatga hosilning 
1/10 qismi 
hisoblda ushrsolig'ini 
to'lagan, xolos. Hukm ron sulola hamda oliy tabaqa vakillariga davlat 
oldidagi xizmatlari evaziga hadya qilingan (soliqning bir qismi) mulklar 
iqto yerlari deb yuritilgan. Bundan tashqari, qishloq jamoalari tasarru- 
fids ham ma’lum hajm da yer maydonlari saqlanib, ular «jamoa yerlari» 
hisoblanardi. Ular, asosan, lalmikor va tog'oldi yerlaridan iborat bo'lgan.
Qarzikor-qo‘shchilar.
IX - X asrlarda 
katta yer egalari kadivarlarni 
ishlatishdan ko'ra o 'z yerlarini q ishloq jamoalarining kam yerli a’zolariga 
ijaraga berishni afzal ko'radilar. 
ljarachilar«barzikor» 
yoki 
«qo‘shchilar»
deb atalardi. Agar barzikor o'z urug'i va qo'shi bilan dehqonchilik qilsa, 
uning hissasi hosilning 
1/3, 1/4- 
yoki 
1/5 qismi 
miqdorida belgilangan. 
Q osh va urug'likni yeregasi hisobidan ishlatgan qo'shchi hosilning 
1/10
yoki 
1/12 qismi 
m iqdorida ulushga ega bo'lardi. Davlat soliqlari (xiroj va 
ushr) yeregasidan ham, qo'shchilardan ham alohida-alohida olinardi.
Somoniylar hokimivatinina ¡nqirozi.
Jafokash aholi zimmasiga 
sug'orish tarmoqlarini muntazam loyqadan tozalash, kanallar qazish, 
to‘ g‘onlar o'rnatish, ko'priklar qurish, suv omborlari barpo etish kabi 
ishlar yuklangandi. Bundan ta s h q a ri, masjid, madrasa, xonaqoh, 
maqbara va karvonsaroylar qurilishida, shahar va qal’alarning mudofaa 
devorlarini ta’mirlash va yo'llarni tuzatishda tekinga ishlab berishga 
majburbo'linardi. Som oniylarharbiy yurishlari, hukmron sulolaning ichki 
nizolari, mahalliy hokimlarning boshboshdoqliklari avj olib bordi. Oqibat- 
damamlakatda iqtisodiy tanglik sodir bo'ldi. Hatto harbiylar, jumladan, 
amirning muntazam turk sarbozlari qo'shiniga maosh to'lash uchun

---

60
mablag1
topilmaydi. Bunday og‘ir vaziyatdan chiqish uchun