O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

Zenon 
yuborgan o lp o n evaziga asirlikdan ozod etiladi. Biroz o'tgach 
ikkinchi marta eftaliylarga qarshi qo'shin tortadi. Bu yurishda 
Vizantiya
elchisi 
ishtirok etadi. Ikkinchi yurish ham muvaffaqiyatsiz tugaydi. Yana 
asir olingan Pero'z 
30 xachirga yuklatilgan kumush dirham 
bilan 
o'Ipon to'lash majburiyatini oladi. Biroq uning xazinasidan 
20 xachirga
yuk bo'ladigan mablag1 topiladi, xolos. Shahzoda 
Kubod 
eftaliylar yur- 
tiga garovga yuborilib, P e r o 'z tutqunlikdan ozod etiladi. Ikki yil davomida 
eftaliylarga katta o'Ipon to'lab turiladi.
P e ro 'z
484-yili 
uchinchi yurishga otlanadi. Bu galgi urush shohning 
halokati bilan tugaydi. IVIarv ishg'ol qilinib, Eron ustiga juda og'ir o'Ipon

---

34
yuklanadi. Pero'z vorislari: 
Kubod (488 - 531), Anushervon (531 -
579) 
hukmronlik qilgan davrlarda eftaliylar bilan munosabatlar ancha 
yumshagan. Keyinchalik eftaliylar Kobul, Panjob, Urumchi, Qorashar, 
Xo'tan, Koshg'ar shaharlarini ham o‘z tasarrufiga kiritadilar. Shunday 
qilib, 
Vasrning2-yarmi 
va 
VI asrboshlaridaO'rta 
Osiyo, Sharqiy Eron, 
Shimoliy Hindiston va Sharqiy Turkiston yerlarini birlashtirgan Eftaliylar 
davlati tashkil topadi.
3.3. EFTALIYLAR DAVRIDA IJTIMOIY-IQTISODIY VA
MADANIY HAYOT
Xo'ialikhavoti.
Eftaliylar kelib chiqishiga ko'ra ko'chmanchi qabilalarga 
mansub edi. Chorvachilik bilan shug'ullanib, yaylovlarda kigiz o'tovlarda 
yashagan eftaliylar zabt etgan yerlarida obod dehqonchilik vohalariga 
va sa v d o si rivojlangan shaharlarga ega bo'ldilar. Yillar o'tishi bilan 
ular mahalliy o'troq aholi bilan qorishib ketadi. Toxariston va So'g'd 
dehqonchilik va bog'dorchilik markazi hisoblanardi. Qashqadaryo va 
Zarafshon vodiylarida g'alladan tashqari sholi ham yetishtirilardi. Xitoy 
manbalarida qayd etilishicha, V - V I asrlarda Sharqiy Turkiston va O'rta 
O s iy o yerlarida paxta ekilardi. Paxta tolasidanto'qilgan oppoq va mayin 
m atoga Xitoy bozorlarida talab katta bo'lgan. Chunki Xitoyda hali paxta 
ekilmasdi. Aholining dashtliklarda yashovchi yarim ko'chmanchi qismi 
chorvachilik, xususan, mayda va yirik shoxli hayvonlar boqish, tuyachilik, 
tog'li va tog'oldi mintaqalarda esa yilqichilik bilan shug'ullanardi. Farg'ona 
vodiysi hamon zotli arg'umoqlari bilan mashhur edi.
Yereaaliai.
Ziroatkoryerlarning katta qismi hali ham qishloq jamoalari 
tasarrufida bo'lsa-da, ularning ma’lum birqismidehqonlarqo'lidato'plana 
borgan. Natijada kashovarzlar dehqonlar asoratiga tushib, kadivarlarga 
aylan a borgan. Yaylovlarning asosiy qismi esa qabila va urug'jamoalari 
ham da ularning oqsoqollari -
xvabulari 
tasarrufida edi. Hozirda ham 
Toshkentvohasi va Janubiy Qozog'iston yerlarining birqismini suv bilan 
ta’m inlabturganZog‘ariq (Zovariq)va B o ‘zsuv, Samarqand viloyatijanu­
biy tu manlarining asosiy suv manbayi 
Darg'om kanali 
V asming eng yirik 
sug'orish tarmoqlari hisoblanadi. Bu davrda o‘q, gupchak tishli g‘ildirakka 
asoslangan suv inshootlari - charxpalak, chig'ir va boshqalardan foy- 
dalanilgan. Xuddishu davrda Chag‘oniyon (Surxondaryo), Samarqand, 
Buxoro, Kesh (Shahrisabz), Naxshab (Qarshi)vaToshkentatroflari to'la 
o'zlashtirilib, alohida dehqonchilik vohalari shakllandi. Keyinchalik mazkur 
vohalarda yetakchilik qilgan mayda hokimliklar vujudga keldi.

---

35