O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

22-BOB. XIX ASR 2-YARMI - XX ASR BOSHLARIDA
QORAQALPOQLAR
22.1. XIX ASR 2-YARMI - XX ASR BOSHLARIDA
QORAQALPOQLARNING HUDUDIY JOYLASHUVI
VA IJTIMOIY HAYOTI
XIX asrda qoraqalpoqlar.
Tarixan qoraqalpoqlar Ural, so'ngra Vol­
ga bo'ylarida, undan keyin esa Orol atrofi hamda Sirdaryoning quyi 
havzalari etaklarlda yashab kelganlar. Ularning ko'chlb yashashlariga 
ko'proq tashqi omillar sabab bo'ldl. Nihoyat, ular 
XIX asr boshlarida
Quyi Amudaryo havzasi, Orolning janub va janubi-g'arbiy tomonlarida 
muqim hayottarziga o‘ta boshladilar. Qoraqalpoqlar goh qozoqlar. goh 
turkmanlar hujumlariga uchrab, bunlng oqibatida Xiva xonligi fuqaroli- 
giga o'tdilar. Quyi Amudaryoning katta cho‘1 va suv chiqmagan cholga 
tutash sho'rxok yerlarini ular o'zlarining mashaqqatli mehnati evazi- 
ga o'zlashtirdilar. 0‘troq hayotga o‘ta boshlagach 
dehqonchilik 
bilan 
shug'ullanish qoraqalpoqlar hayotida asosiy o'rinni egallay boshladi. 
Shunday bo'lsa-da, chorvachilik ham qoraqalpoqlar hayotida yetakchi 
sohalardan biri bo'lib qolaverdi.
XIX asr o‘rtalarida 
qoraqalpoqlar Xiva xonligi hukmronligi ostida 
bo'lib, ular Amudaryoning har ikkala qirg‘og‘ida va Orol dengiziga qu- 
yiladigan yerlarda yashagan. Ularning soni o‘sha vaqtda taxminan 
100
ming nafardan 
oshmagan. Qoraqalpoqlarga berilgan yerlarxonlik mul- 
ki sanalgan, ular bu yerlar uchun soliqlar tolaganlar. Har xil majburi- 
yatlarni bajarganlar.
Qoraqalpoq/lamina iitimoiv havoti.
Qoraqalpoqlar 
urug'larga 
bo'lin- 
gan, ularda yerdan foydalanish jamoa tariqasida kechardi. Urug'lar 
sug'orish kanallari qazilishi uchun mas’ul bo'lishgan. Chorva xususiy 
mulk bo'lganibois, unga urug' tamg'asi urilar va jamoa yaylovlarida bo- 
qilardi. Qoraqa Ipoqlarning har bir ovul aholisi bitta urug'ga mansub edi. 
Qoraqalpoqlarni boshqarish qulayroq bolishi uchun