O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

liklari, Eron va Hindistondan kelgan savdogarlar ham qatnashgan. XIX 
asr boshlarida Rossiya o'zbek savdogarlari uchun katta imkoniyatlar 
yaratdi, ba’zi cheklashlar bekor qilindi. Endi ular Rosslyaning ichkari 
shaharlariga ham borib savdo qila oladigan bo'lishdi.
17.3. XIX ASRNING 1-YARMIDA 0‘RTA OSIYO UCHUN 
BUYUK BRITANIYA - ROSSIYA RAQOBATCHILIGI
Raaobat sabablari.
 XIX asrning 1-yarmida Angliya va Rossiya dav- 
latlari o'rtasida Buxoro, Xiva, Qo'qon xonliklari hududlari uchun raqo- 
batchilik kuchayib, keskinlashib ketdi. Raqobatchilikning kuchayishiga

---

213
quyidagilar sabab boïdi: 
a) Angliya va Rossiyaning Markaziy Osiyo hi- 
sobiga yangi mustamlakalarga ega bo'lish yo'lidagi urinishlari; b) o‘z 
mollarini sotish va undan mo‘may daromad olish uchun 0 ‘rta Osiyo bo- 
zorlarini egallash istagi; d) 0‘rta Osiyoning boy xomashyo manbatariga 
ega bolishga fntilishlari.
Bu omillar dunyodagi ikki yirik mustamlakachi davlatlar manfaatlari- 
ning to'qnashuviga olib keldi.
Hindistonda mustahkam o‘rnashib oigan ingliz mustamlakachilari 
o'zlari tuzgan Ost-lndiya (Sharqiy Hlndiston) kompaniyasi orqali 0‘rta 
Osiyo tomon siljishga urindilar. Ularning maqsadi Rossiyaning o'zbek 
xonliklaridagi ta’sirini yo'qqa chiqarish hamda xonliklarni o‘z ta’sir 
doirasiga olishdan iborat edi. Angliya hukmron doiralari xonliklarning 
ichki va tashqi ahvolini, ularni bog'lab turgan yo'llarni aniqlash, xonlar 
bilan aloqa o'rnatish maqsadida maxsus ekspeditsiyalar yubora bosh- 
ladi. Ekspeditsiyalar zimmasiga, ayni paytda, mahalliy nufuzli kuchlar 
bilan aloqa o'rnatish vazifasi ham yuklatilardi.