O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

to‘g‘nag‘ich lar Eronning qadimgi manzilgohlaridagi qazishmalarda ham
topilgan.
Surxond aryo vodiysida 
va
 Zarafshon da ryosining quyi qismida Janubiy
A fg'oniston, Eron, Mesopotamiyada hamda Hindiston sivilizatsiyalarida
ham uchray digan bronza oyboltalar, sopol buyumlar va bronzadan yasal-
gan muhrlar topilgan. 0 ‘sha qadim zamoíilarda biro'lkadan boshqasiga
savdogarlik sayohatlari ko'p bo‘lard¡. Ot, tuya qolga o'rgatilgach, g'ildirak
ixtiro etilgan¡dan keyin, mamlakatlar orasidagi masofa endi olisdek tuyul-
masdi. O'rta Osiyoning mahalliy manzilgohlaridan Arabiston dengizi va
Hind okean ida ovlanadigan 
kaurilar 
- mitti chig'anoqlar ham topilgan.
Bu chig'anoqlar ancha qimmatturgan. Ular savdo bitimlari tuzilayotganda
to'lov v o sita si bo'lib xizmat qilgan ekan.
Arxeoloalarnina topilmalari.
O'rta Osiyo janubidagi bronza davriga
oid 
Oltintepa 
manzilgohidan ho'kiz va bo'rining oltin boshi, aravaga
qo'shilgan tuyaning haykalchalari, loydan yasalgan aravacha nusxasi
topilgan. Oltintepada xom g'ishtdan qurilgan zinapoyali ibodatxona
qoldiqlari h a m o'rganilgan. Mesopotamiyada bunday ibodatxonalar 
«zik- 
kurat» 
d eb atalgan. Misr fir’avnlari maqbaralari va Mesopotamiyaning
Ur shahri o'rganilganda la’ldan yasalgan zeb-ziynatlar topilgan. Ishlov
berish u ch u n qulay tosh sifatida lojuvard Misr va Mesopotamiyada yuqori
b a h o la n g a n . Lojuvardningasosiy konlari esa Baqtriyada edi. Doro I ning
Suza shahrida 
saroy quriiishi to'g'risidagi bitiklarida shunday ma’lumot
keltirilgan: 
« Bu yerda ishlatilgan oltin Sard va Baqtriyadan keltirildi. 
Rangli tosh la r va yoqut So'g'diyonadan. Bu yerda foydalanilgan to‘q 
zangori ra n gli tosh Xorazmdan, kumush va bronza Misrdan yetkazib 
berildi».