unga mazmun beradi. Va aksincha, milliy madaniyat yo‘qsillar madaniyatini
bekor qilmaydi, aksincha, unga shakl beradi»
1
, degan asossiz fikri negizida
shakllangan edi. Demak, milliy madaniyatning mohiyati bilan bog‘liq
bo‘lgan iymon, e’tiqod,
halollik, hurfikrlilik, vijdonlilik kabi fazilatlar
Stalinning ko‘rsatmasi asosida qatag‘on qilingani aniq.
Milliylik to‘g‘risida so‘z yuritish faqat millatchilikda, ya’ni sovet
tuzumiga dushmanlikda ayblanishga olib kelar edi.
Nafaqat o‘zbek madaniyati, balki umuman jahon taraqqiyotida muhim
o‘rin tutgan sharqona madaniyat ham yo‘q qilinishi kerak bo‘lgan. Fikrimizni
dalillash uchun yana bir misol keltiramiz. 1929 yilda «Sotsializm
qurilishining umumiy vazifalari va maorifni rivojlantirish to‘g‘risida»gi
masala muhokama qilingan O‘zbekiston Kompartiyasi
plenumida shunday
eslatma berilgan: «Sharqqa qarab moslashish va Sharq (arab, fors, turk)
madaniy merosi haqidagi gaplar, aslida burjua jamiyatini qayta tiklashga
qaratilgan ochiq-oydin harakatdir. Bu gaplarning asosida proletar
diktaturasini tugatishga va barcha Sharq sotsialistik respublikalarida burjua
hukmronligini tiklashga qaratilgan oshkora intilish yotadi»
2
. Masalani
bunday qo‘yishdan maqsad, nazarimizda, Sharq bilan bo‘lgan an’anaviy
aloqalarga barham berish, milliy madaniyatning
ming yillar mobaynida
shakllangan ildiziga bolta urish va o‘zbeklarni faqat Rossiyadan kirib
kelayotgan dunyoqarashga tobe qilishdir. Bu – yana o‘sha manqurtlikka
qaratilgan harakat.
Hokimiyat sharqona madaniyatni nafaqat kulfat keltiruvchi ofat deb e’lon
qildi, balki uni yo‘qotish uchun barcha chora-tadbirlarni ko‘rdi. Ulardan biri
1928 yilda hali zarur sharoit yaratilmay turib, arab alifbosini lotincha alifbo
bilan almashtirish bo‘ldi. Uning sababi tushuntirilgan mantiqqa e’tibor
qiling. O‘zbekiston SSR Xalq Komissarlari Kengashining alifboni
almashtirish munosabati bilan e’lon qilgan tezislarida,
jumladan shunday
deyilgan: «madaniyatimizning quroli bo‘lgan bizning alifboimiz (arab
alifbosi nazarda tutilyapti. –
E. A
.) shunchalik ahmoqona va yaroqsizki,
uning asosida hech qachon umumiy savodxonlikka erishish mumkin emas»
3
.
Bu ham yetmaganidek, 1940 yilga kelib lotin alifbosi kirillitsa bilan
almashtirildi. Oqibatda Turkiston tarixi, ma’naviy qadriyatlari bilan bog‘liq
o‘zbek mumtoz adabiyotidagi Navoiy, Ogahiy, Muqimiy, Ahmad Donish,
Mahmudxo‘ja Behbudiy va boshqa buyuk ijodkorlarning asarlarini aslicha
o‘qishga yoshlarimiz ojiz bo‘lib qoldilar.
Kommunistik mafkuraning qaror toptirilishi tub
joy aholisining islom dini
bilan bog‘liq ming yillar davomida shakllanib kelgan qadriyatlari va
an’analarining toptalishiga yo‘l ochib berdi.
Kommunistik partiyaning islom diniga bo‘lgan munosabati 1927 yilda
O‘zbekiston kompartiyasining VI plenumi qabul qilgan «Musulmon
ruhoniylari va maktab to‘g‘risida»gi qarorida qayd qilingan. Uning
1
Do'stlaringiz bilan baham: