O‘zbekiston tarixi

Голованов
 
А
. 
А
.
 
Крестьянство
Узбекистана
... – 
С
. 130–131. 
3
Qarang: 
Ўзбекистоннинг
янги
тарихи
. 
Иккинчи
китоб
. 
Ўзбекистон
совет
мус
-
тамлакачилиги
даврида
. – 343-
б
. 
170

---

hisoblashmaslik yanada yorqinroq namoyon bo‘ldi. Masalan, birinchi besh 
yillikning oxiriga borganda (1934 y.) 1924 yilga nisbatan 8 martadan 
ortiqroq paxta yetishtirish rejalashtirildi. Tabiiyki, reja bajarilmadi, 
bajarilishi ham mumkin emas edi. Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligida 
nomutanosiblik vujudga keldi. G‘alla, bog‘dorchilik mahsulotlarining hajmi 
o‘rta hisobda 1,5 barobargacha kamaydi
1
.
Paxta yetishtirishni ko‘paytirish bilan bog‘liq harakatlardan yana bir 
misol. Uzunligi 270 km bo‘lgan Katta Farg‘ona kanali mislsiz og‘ir va qiyin 
sharoitda, faqat qo‘l kuchi, ketmon, belkurak, zambil vositasida 45 kunda 
qurib bitkazildi. Xalqqa nisbatan shunchalik jabr-zulm bilan bog‘liq 
tezkorlik, shoshma-shosharlik qanchalik zarur bo‘lganligini o‘ylab ko‘rish 
ham sovet davlatiga xiyonat hisoblangan.
Shu tariqa, 30-yillar oxiriga kelib, SSSRning iqtisodiy tizimi aniq bir 
shaklga ega bo‘ldi. Uning asosini quyidagilar tashkil etdi:
– asosiy ishlab chiqarish vositalari davlat mulkiga, qolganlari jamoat 
mulkiga aylantirilib, davlat nazoratiga olindi;
– markazlashgan boshqaruv, rejalashtirish va taqsimlash usuli 
mutlaqlashtirildi;
– ishlab chiqarish iqtisodning rivojlanish qonuniyatlariga emas, balki 
butun dunyoda sotsialistik tizimni o‘rnatishdek siyosiy g‘oyaga 
bo‘ysundirildi;
– ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarishga alohida ahamiyat berildi;
– ittifoqdosh respublikalar iqtisodini tashkil qilishda mahalliy sharoit 
inkor etilib, unga markaziy boshqaruvning bir elementi sifatida qarab kelindi.
Ana shu tizim deyarli SSSR tarqalib ketgunga qadar ba’zi bir juz’iy 
o‘zgarishlar bilan saqlanib qoldi. Uning asosini tubdan isloh qilish masalasi 
biron marta kun tartibiga qo‘yilmadi, chunki bunday islohot sotsializm 
g‘oyasini inkor qilishga olib kelishi mumkin edi. Lekin, iqtisodiy tizim 
qandayligidan qat’i nazar, ishlab chiqarish rivojlandi, mehnatkashlarning 
turmush darajasi ham ko‘tarildi. Bu fikrni tasdiqlash uchun ba’zi dalillar 
keltirish ham mumkin. Masalan, rasmiy ma’lumotlarga qaraganda, 1960–
1985 yillarda O‘zbekistonning milliy daromadi – 4,3; sanoat ishlab chiqarishi 
– 4,9; qishloq xo‘jalik mahsulotlarining hajmi – 2,3 marta oshdi
2
. Shu davrda 
respublika keng ko‘lamdagi qurilish maydoniga aylandi. Sirdaryo GRESi, 
Buxoro va Andijon to‘qimachilik kombinatlari, Namangandagi ipak va 
kostumbop gazmol ishlab chiqarish kombinati, Xivadagi gilam fabrikasi kabi 
yirik sanoat korxonalari ishga tushirildi, Chorvoq, Tuyamo‘yin va Qoradaryo 
suv omborlari yaratildi
3
.
Yuqoridagi raqamlarda bo‘rttirib ko‘rsatish, qo‘shib yozish elementlari 
mavjud bo‘lishi mumkin, lekin har holda, o‘sishni inkor etib bo‘lmaydi. 
Erishilgan natijalar, aslida, birinchi navbatda, bardoshli o‘zbek xalqining har 
qanday qiyinchiliklarga, yetishmovchiliklarga qaramay qilgan tinimsiz 
mehnatining mahsulidir. Bu natijalardan O‘zbekiston xalqi yetarli darajada 
1
Qarang: 
Народное
хозяйство
Узбекской
ССР
за
50 
лет
. – 
Т
., 1974. – 
С
. 43-
б
. 
2
Qarang: 
Народное
хозяйство
Узбекской
ССР
за
60 
лет
. – 
Т
., 1984. – 
С
. 19. 
3
Qarang: