O‘zbekiston tarixi

Tashtxona – O‘rta asrlarda podsholar saroyida idish-tovoq va boshqa mehmondorchilik anjomlari saqlanadigan xona.

TAQVIM – sayyoralarning holati va harakatini ko‘rsatuvchi maxsus jadval, kalendar.

TOPONIMIKA (yunon. topos – joy, onoma – nom) – geografik nomlar (shahar, daryo, ko‘l, tog‘ va hokazo.) ning kelib chiqish etimologiyasini o‘rganuvchi tarix fanining yordamchi sohasi.

TUG‘RO (turkiycha) – SHarq mamlakatlarida podshoh va xonlarning farmonlari boshida ularning unvoni – nom va amallarini ko‘rsatuvchi maxsus bezakli yozuv, ramziy belgi, sarlavha o‘rnidagi so‘z, jumlaning bezak sifatida yozilishi.

To‘lg‘ama – dushman qo‘shinlarining qanotini aylanib o‘tib, orqadan hujum qilish jang uslubi. O‘rta asrlarda mo‘g‘ul va turkiylar, xususan SHayboniyxon boshliq ko‘chmanchi o‘zbeklar temuriylar bilan bo‘lgan janglarda shu harbiy taktikani qo‘llab, qator janglarda temuriylarni sarosimaga tushirganlar. Amir Temur armiyasida bunday taktik amaliyotni qo‘llovchi harbiy qism qunbul (qutbul) deb atalgan. To‘lg‘ama atamasi “Boburnoma”da qayd etilgan. Bobur ushbu taktik amaliyotni shayboniylardan o‘rganib, 1526 yildagi Panipat jangida sulton Ibrohim Lo‘diyga qarshi qo‘llab g‘alaba qozongan.

Urug‘ jamoasi – birgalikda yashagan va hamkorlikda mehnat qilgan, umumiy mehnat qurollari va qurol-yaroqqa ega bo‘lgan qon-qarindoshlar jamoasi. Urug‘ jamoasi so‘nggi paleolit davriga kelib (40-35 ming yillliklarda) paydo bo‘lgan.

Ushr, ashur, ashar (arab.) – 1) o‘ndan bir ulush; 2) musulmon mamlakatlarida natura (ba’zan pul) shaklida daromadning o‘ndan bir qismida undirilgan soliq turi. Ushr solig‘i har yili dehqonchilik, chorvachilik, baliqchilik mahsulotlari va boshqalardan olingan. Ushr olingan er-suv “mulki ushuriya” deb atalgan.

Turli davrlarda ushr shakli mahalliy shart-sharoitga ko‘ra o‘zgarib turgan. Eron, Buxoro amirligida ushr – “dahyak” deb yuritilgan. O‘rta Osiyoda bu soliq turi XX asr boshigacha bo‘lgan.

FRIZ (frans. frise – bezak) – me’morchilikda bino devorining tepa qismiga haykaltaroshlik, rangtasvir, ko‘pincha naqqoshlik usulida ishlangan gorizontal bezak hoshiya.