|
Qashqadaryo ko„prigi
. Pishiq g‗ishtdan ravoqli ko‗prik qurish tajribasi O‗rta Osiyoda
ilgaridan rasm bo‗lgan, ilk o‗rta asrlar davriga kelib u ancha takomillashtirilgan. Bizgacha yetib
36
kelgan ko‗hna ko‗priklar XVI asrning ikkinchi yarmiga taalluqli bo‗lib, ular orasida
Qashqadaryo ustida qurilgan ko‗prik yeng katta hisoblanadi.
Daryo o‗zanini kesib o‗tgan, g‗ishtdan qurilgan ko‗prikning o‗n ikkita mustahkam
pillapoyasi oyoqlari keng va past ravoqlar orqali tutashtirilgan. Ko‗prikning uzunligi - 122 metr,
yeni - 8.2 metr, daryo tubidan o‗rtadagi yul qoplamigacha bo‗lgan balandligi - 5.35 metr.
Ko‗prikning har ikki tomonidagi ravoqlar oralig‗idagi pillapoyalar juda baquvvat silindirsimon,
g‗ishtli tirgovichlar bilan mustahkamlangan. Uning asosi pastga tomon kengaytirib borilgan, har
birining diametri qariyb 4 metr keladigan burjlarga birlashtirilgan. Maromi bilan terilgan g‗ishtin
burjlar qatori, ravoqning chuqur jar tepasida yekanligi, ko‗prikning ustki tuzilishi chidamli,
puxta inshootning me‘moriy qiyofasidan darak beradi.
Daryo o‗zanining kengaytirilganligi sababli ko‗prik 1914 yilda qayta qurilgan.
Qirg‗oqning chetki kuhna pillapoyalari yangilangan. Ko‗prikning ikki tomoniga qorovulxonalar
qurilgan. Bu bajarilgan ishlar g‗isht plitaga yozib quyilgan. Rivoyatda Qashqadaryo ko‗prigining
qurilishini Abdullaxon II ga nisbat beriladi.
Oqsaroy
– Shahrisabzdagi me‘moriy yodgorlik (1380—1404). Amir Temur qurdirgan.
Shaharning shim.sharqidagi bosh maydonda joylashgan. Bir zamonlar muhtasham, xashamatli
bo‗lgan bu saroyning bizgacha yyemirilib, haroba holga kelgan ulkan peshtog‗i, ikki
chekkasidagi minorasi, saroy poydevorining bir qismigina saqlangan. Oqsaroyning hozirgi
ko‗rinishi ham salobatli va go‗zaldir. Bu salobatlilik va go‗zallikka g‗ishtlarning yaxlit bo‗lib
ko‗rinishini ta‘minlash — old va shim. de-vor yuzasini sirkor parchinlar bilan bir tekisda ishlash
tufayli yerishilgan. Peshtoq ravog‗ining yeni 22,5 m, balandligi 40 m, umumiy balandligi 50 m
dan oshadi. Peshtoq minorasi ichidagi aylanma zina orqali yuqoriga chiqilgan.
Oqsaroyning avvalgi holati to‗g‗risida faqat yozma manbalarga qarab fikr yuritish
mumkin. 20 yil davomida qurilgan bu bino to‗g‗risida Abdurazzoq Samarqandiy quyidagicha
ma‘lumot beradi: "Temur ishga yaroqli bo‗lganlarning hammasini Xorazmdan Movarounnahrga
ko‗chirish uchun buyruq berdi... Xorazmlik ustalar baland va salobatli saroy qurishdi, hozir u
Oqsaroy nomi bilan mashhur". Kpavixo saroyni ko‗zdan kechirganda (1404, 29 avg .) u hamon
qurib bitkazilmagan, ba‘zi joylarining koshinli naqshlari tugallanmagan yedi. Shunga qaramay,
juda hayratlanganligini, uning nihoyatda go‗zalligini yozadi. Saroy qurilishida xo-razmlik ustalar
qatori, mahalliy va boshqa davlatlardan kelgan ustalar ham qatnashgan. Peshtog‗idagi yozuvlar
orasida yeronlik Muhammad Yusuf Tabriziy nomi 2 marta takrorlangan.
Yozma manbalarga ko‗ra, Oqsaroy turar joy va jamoat binosi sifatida qurilib, xonalar
hovli atrofida joylashgan. Bobur ma‘lumotlariga ko‗ra, hovli o‗rtasida hovuz, to‗rida gumbazli
katta xona – devonxona, yonlarida maslahatchilar uchun kichik xona, hashamatli ravoqli
bostirmalar, ichki tomonida haram va amirning xonasi joylashgan. Devonxona peshtog‗ida
37
arslon va quyosh tasviri va Temur davlatining 3 halqa shaklidagi nishoni bo‗lgan. Gumbaz ichi
va yonlariga, burchaklardagi minoralarga koshin-g‗ishtlardan qalqon shaklidagi girih naqshlar
ishlangan. Bu naqshlar silliqlangan g‗isht va feruza rangli sirkor parchindan yozilgan ku-fiy
xatlar zamini yo‗g‗on ko‗k belboqqa o‗xshash mujassamotni tashkil yetgan. Oqsaroy
devorlaridagi ranglar jilosi, tarixiy, falsafiy va diniy mavzudagi, kufiy, suls yozuvlari, koshinkori
be-zaklar, islimiy, girih naqshlarning o‗zaro uyg‗unligi binoga ajoyib va sehrli mazmun
bag‗ishlagan. Ranglarning oy yorug‗ida jilolaniboqarib ko‗rinishidan bino Oqsaroy deb
nomlangan.
Saroyning o‗ziga xos xususiyatlaridan biri – tom tepasiga ishlangan hоvuzdir. Hovuzga
suv Taxtaqoracha dovonidan qo‗rg‗oshin quvurlar orqali oqib kelib, undan sharshara hosil qilib
pastga tushirilgan.
1707 yilda Buxoro xoni Ubaydullaxon Oqsaroy peshtog‗i ostida toj kiyib, taxtga
o‗tirganligi peshtoqning o‗sha paytda butun ekanligidan darak beradi. 1973-1975 yillarda
arxeologik tadqiqotlar, 1994-1996 yillarda konservatsiya ishlari olib borilgan.
38
Do'stlaringiz bilan baham: |
